22-mavzu. Pul-kredit tizimi. Banklar va ularning bozor iqtisodiyotidagi roli

TN,-

NI = —- x 100%,

lN_b

bu yerda NI - narxlar indeksi;

TNj - joriy davrdagi iste’mol tovarlari narxi;

TNb - bazis davrdagi iste’mol tovarlari narxi.

Narxlar o‘zgarishini hisobga olish qamroviga ko‘ra narxlar in- deksining quyidagi turlarini hisoblash mumkin:

• 
  iste’mol narxlari indeksi;
  
• 
  ulguiji narxlar indeksi;
  
• 
  narxlar indeksi - YalM deflyatori;
  
• 
  eksport va import narxlar indeksi.
  

IS =

TNj - TN_b
TN_b


x 100%.

Narxlar indeksidan foydalangan holda inflyatsiya sur’atini (IS) quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

Masalan, iste’mol tovarlarining narx indeksi 2008-yilda 112,6 foizga, 2007-yilda 116,8 foizga teng bo‘lsa, inflyatsiya sur’ati quy- idagicha bo‘ladi:

116,8-112,6

Inflyasiya sur'ati = ; x 100 = 3,7% .

112,6

Ba’zi bir mamlakatlarda inflyatsiya sur’ati juda yuqori bo‘lganligi sababli, narxlaming qancha vaqt mobaynida 2 baravar o‘sishi mum- kinligi «70 miqdori qoidasi» yordamida aniqlanadi. Buning uchun 70 sonini inflyatsiyaning o‘rtacha yillik darajasiga bo‘linadi. Bizning mi- solimida bu ko‘rsatkich deyarli 19-yilni (70/3,7 =18,9) tashkil etadi, ya’ni inflyatsiyaning yillik 3,7% darajasida 19-yildan so‘ng iqtiso- diyotdagi narxlar 2 baravarga o‘sadi.

Mamlakatimizda inflyatsiyaning asosiy ko‘rsatkichlarini quyidagi jadval orqali ifodalash mumkin (22.1-jadval).

2015-yil yakuni bo‘yicha iste’mol baholari indeksi asosida hisob- langan inflyatsiya darajasi 5,6 foizni tashkil etdi va 2014-yilga (6,1 foiz) nisbatan 0,5 foiz bandga pasaydi.

Xususan, 2015-yilda oziq-ovqat mahsulotlarining narxlari 1,3 foizga oshib, inflyatsiya darajasiga ta’siri 0,6 foizni, nooziq-ovqat mahsulotlari narxlari 8,8 foizga oshib, inflyatsiya darajasiga ta’siri 2,9 foizni tashkil etdi.

2015-yilda ko‘rsatilgan xizmatlar narxlari 10,7 foizga oshdi va in- flyatsiya darajasiga ta'siri 2,1 foizni tashkil qildi^{8 9}.

1.