22 tema. To’ginler haqqinda tusinik. Azotli to’ginler. Reje

Ammiaklı – azotlı to’giler
Qattı ha’m suyıq hallardag’ı ammiaklı to’ginler bolıp parıqlanadı. Qattı ammiaklı to’ginler qatarına ammoniy sufat, ammoniy natri-sulfat, ammoniy xlorid ha’m ammoniy karbonat kiredi. Suyıltırılg’an ammiak, ammiak ha’m ammiakatlar suyıq azotlı to’ginlerdin’ wa’killeri.
Ammoniy sulfat. Ammoniy sulfat (NH₄)₂ SO₄ o’z quramında 20,5-21,0 % azot tutadı. Du’nya ko’leminde islep shıg’arılıp atırg’an azotlı to’ginlerdin’ 25% ammoniy sulfat u’lesine tuwrı keledi. Ammoniy sulfat konsentrlang’an sulfat kislotanı gaz ta’rizli ammiak penen toyındırıw arqalı alınadı:
H₂SO₄ + NH₃ = (NH₄)₂ SO₄
Tasko’mirli kokislash protsessinde payda bolatug’ın ammiak tiykarında ammoniy sulfat islep shıg’arıw sentetik ammoniy sulfat alıwdan ko’re ju’da’ arzang’a tu’sedi.
Sintetik ammoniy sulfat aq ren’li, ko’kis-ximiyalıq ammoniy sulfat bolsa, quramındag’ı organik aralaspalar bolg’anı sebebli ku’l ren’, ko’gis yaki qızg’ısh tu’ste boladı. Ammoniy sulfat ku’shsiz gigroskopik, shashılıwshan’, quramında 24 % atirapında ku’kirt tutadı, qaysı bir, o’simliklerdin’ azıqlanıwında o’zine ta’n a’hmiyetke iye.
Ammoniy sulfat fizalogik qıshqıl to’gin. Topıraqqa tu’sken ammonii sulfat tezde eriydi ha’m NH₄ kationları topıraqtın’ sin’diriw kompleksi ta’repinen jutıladı ha’mde ilgeri jutılg’an basqa kationlardın’ ekvivalent mug’darına almasıladı. Jutılg’an ammoniydi o’simlikler jaqsı o’zlestiredi. Topıraqtag’ı ha’reketshen’ligi ha’m juwılıp ketiw qa’wipi kem bolg’an sebepli ammoniy sulfattı tiykarg’ı to’ginlew da’wrinde, yag’ınıy gu’zgi shu’du’ga’r astına kiritiw mu’mkin. Qosımsha azıqlandırıw waqtında yaki egis penen qatar aralarına kiritilgende, tamır sesteması jaqsı rawajlanbag’an na’ller ammoniy sulfat quramındag’ı azottan jaqsı paydalana almaydı.
Ammoniy sulfattı qıshqılt topıraqlang’a isletkende 1 s to’gindegi 13 s ha’k qosıw lazım. Tiykarlarg’a toyıng’an topıraqlarda ammoniy sulfat turaqlı isletilgende de qıshqıllasıw ju’z bermeydi. Sol sebebden boz topıraqlarda onın’ na’tiyjeligi ammiaklı seltradan joqarı boladı. Suwg’arılatug’ın eginlerge, a’sirese salıg’a ammoniy sulfat isletilse jaqsı na’tiyje beredi.