23-мавзу: Orzu, maqsad va muvafaqqiyatni anglatish mexanizmlari. Reja

23-мавзу: Orzu, maqsad va muvafaqqiyatni anglatish mexanizmlari.
Reja:

1. 
   Orzu, maqsad va muvaffaqiyatni anglatish mexanizmlari. Maqsad qo‘yishning ahamiyati. Uni amalga oshirish yo‘llari va omillari. Rad etilish – olg‘a borish uchun sabab. Jamoaviylik.
   
2. 
   Muvaffaqiyatli inson bo‘lish omillari. Maqsadni to‘g‘ri tanlash-muvafaqqiyat negizi. G‘oliblik tamoyillari. O‘ziga ishonish va ishonch bilan harakatlanishning ahamiyati.
   

Tayanch so‘zlar: orzu, maqsad, muvaffaqiyat, hissiyot, jamoaviylik, o‘z-o‘zini anglash


23.1. Orzu, maqsad va muvaffaqiyatni anglatish mezanizmlari. Maqsad qo‘yishning ahamiyati. Uni amalga oshirish yo‘llari va omillari. Rad etilish – olg‘a borish uchun sabab. Jamoaviylik.

Odamlar bor ezgulikni qilarlar orzu,

Odamlar bor yovuzlikka bo‘larlar ko‘zgu.

Bizning har birimiz bu dunyoda bema'ni va befoyda mavjud bo‘lish uchun yaratilmagan, biz ma'lum bir dasturni avtomatik ravishda bajaradigan robotlar emasmiz va biz birovning ohangida raqsga tushadigan qo‘g‘irchoqlar ham emasmiz. Har birimiz rivojlanish, o‘sish va o‘zini o‘zi yengib o‘tish uchun ulkan imkoniyatlarga ega bo‘lgan, umuman boshqacha va boshqalardan ajralib turadigan noyob shaxsmiz. Va bu shuni anglatadiki, har kim bu dunyoga hech kim keltira olmaydigan narsani olib kirishga qodir. Shunday qilib, biz bu dunyoni o‘ziga xoslik va xilma-xillik bilan to‘ldiramiz. Inson o‘zining ijodiy salohiyatini rivojlantirishi va uni ro‘yobga chiqarishni o‘rganishi uchun u ma'lum bir jarayonni, yo‘lni bosib o‘tishi kerak. Ushbu yo‘lning bosqichlaridan o‘tib, inson ko‘p narsalarni o‘rganadi, tajriba orttiradi, kuch va donolikka ega bo‘ladi, sevishni va g‘amxo‘rlik qilishni, qiyin vaziyatlarda turishni, boshqa odamlarga yordam berishni o‘rganadi. Bu yo‘lda o‘zining haqiqiy salohiyatini namoyon etadi. O‘zingizning potentsialingizni ro‘yobga chiqarishga oid ko‘plab misollar mavjud. Masalan, Betxoven, Motsart, Grig, Chaykovskiy, Strauss va boshqa ko‘plab bastakorlarni, ham klassiklarni, ham zamondoshlarni olaylik. Va hayotimizning har bir sohasida, xoh musiqa, san'at, tibbiyot, ilm-fan, ta'lim, siyosat, iqtisodiyot, din bo‘lsin insonning haqiqiy imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish misollari mavjud.

Inson zoti borki, har daqiqada tug‘ilgan yangi istaklarini qondirishni, amalga oshirishni istab yashaydi. Inson orzusini na etib, na yetib tugatib bo‘lmaydi. U shunchalar ko‘p narsani istaydiki, ammo hammasi ham ushalavermaydi, negaki xohishning o‘zi kamlik qilar ekan buning uchun. Orzuning ham katta-kichigi bo‘ladi. Orzu qilishlik siz uchun shunchalar muhimki, hatto o‘zingiz ham bilmaysiz, uning hayotingizdagi o‘rnini. Orzu bu - hoy-u, havas emas. U insoniyatning shu bugungi kunga yetib kelishiga sababchi bo‘lgan eng mustahkam tirgakdir. Inson orzusi shaxsni qabohatga ham, saodatga ham yetaklaydi. Hayot biz uchun eng katta muallimdir. Orzular esa muallim, hayotning past-u, balandiga chidashni va bu sabrimiz, harakatimiz va mehnatimiz orqali olajak mukofotimizdir.
Maqsad - inson amaliy faoliyatining avvaldan fikran o‘ylangan natijasi. Maqsad insonlarga xos bo‘lib, uni kelajakning loyihasi, deb ta’riflash mumkin. Ehtiyoj, manfaat, motiv individ yoki ijtimoiy guruh xulq-atvori, faoliyatining muhim tarkibiy qismlari bo‘lsa, maqsad faoliyat yo‘nalishini belgilovchi elementidir. Maqsadning shakllanishiga sub’ektning ehtiyoj va manfaatlari kuchli ta’sir o‘tkazadi. Maqsadning real va noreal, qisqa muddatli va uzoq muddatga mo‘ljallangan, asosiy va ikkinchi darajali va boshqa turlari bor. Real maqsadlar sub’ektning imkoniyatlari, atrof-muhitning holati va ob’ektiv qonuniyatlarni hisobga olsa, noreal maqsadlar faqatgina sub’ektning orzu-istaklarini ifodalaydi, atrofdagi vaziyatni hisobga olmaydi. M aqsad qo‘yish jarayoni shaxslarning har qanday faoliyatida boshlang‘ich nuqtadir, chunki faoliyatdan tashqari maqsad yo‘q. Maqsadlarni belgilash tamoyillari faoliyatning deyarli barcha sohalarida qo‘llaniladi.
Maqsadni belgilash jarayonining 10 ta muhim jihati mavjud.
1. Har qanday faoliyat zamirida ongsiz ehtiyojlar yotadi. Ehtiyoj - biror narsaga bo‘lgan ob'ektiv holat. Ehtiyojlar ko‘pincha sub'ektlarga yuklanadi, ya'ni, ular shaxsning irodasiga bog‘liq bo‘lmagan holda mavjud bo‘ladi. Masalan, inson yashashi uchun nafas olishi, ichishi va ovqatlanishi kerak.
2. Odatda sezilgan ehtiyoj motiv hisoblanadi. Biroq, hayot jarayonida shaxs juda ko‘p turli xil ehtiyojlarni anglaganligi sababli, sub'ektning yagona motivatsion tizimi ancha murakkab, qarama-qarshi va qisman ongli ravishda belgilanadi. Psixologiyada motivlar kurashi degan hodisa mavjud. Demak, motivlar iyerarxik ahamiyatga ega tizimga ega va bir-biri bilan raqobatlashadi. Eng muhim yoki g‘alaba qozonish motivi - bu maqsad. Motivatsion jarayonning tarkibiy qismlari motivatsiyalar, ya'ni, motivning ahamiyatini isbotlovchi va tushuntiruvchi ongli dalillardir.
3. Maqsad - ob'ektivlashtirilgan istak, ya'ni shaxsning o‘zi xohlagan narsani tushunishi. Bu haqiqatni buzadigan benuqson tasvir. Ideal obraz sifatida bu juda murakkab shakllanish bo‘lib, u ularning formulalari, dalillari, prognozlari va taxminlari, fantaziyalaridan iborat. Bugungi kunda maqsad ongli va oqilona hodisa sifatida tushuniladi, ammo hissiy holatni e'tiborsiz qoldirib bo‘lmaydi.
4. Maqsadni tanlash uchun potentsial prognozlashning ichki mexanizmlaridan foydalaniladi. Sahnalashtirish uchun sub'ektiv ehtimoli yuqori bo‘lgan hodisa ko‘proq tanlanadi.
5. Maqsad bilan haqiqiy natija ichki tasvir va sub'ektiv bashorat har doim bir-biridan ajralib turadi.
6. Maqsadga erishish jarayoni tasviri va sarflangan resurslar g‘oyasi doimo maqsad timsoliga kiritiladi. Rejalashtirish - bu maqsadga erishish uchun qadamlar va zarur resurslarni ongli ravishda tahlil qilish (aniqlash) va yozma ravishda belgilash.
7. Davom etayotgan jarayonlar va sarflangan resurslar haqidagi g‘oyalar har doim haqiqatda mavjud bo‘lganidan farq qiladi. Hatto eng ideal rejalashtirish ham jarayonda tuzatilishi kerak bo‘lgan ba'zi xatolarni birlashtiradi.
8. Maqsad qanchalik aniq va ravshanroq amalga oshirilsa va taqdim etilsa, unga erishish uchun motivatsion jarayonlar shunchalik shiddatli bo‘ladi, shuningdek, natijaga erishishda faolroq bo‘ladi.
9. Dastlabki motivatsiya qanchalik kuchli bo‘lsa, maqsadning sub’ektiv kuchi shunchalik buziladi.
10. Psixologiyada motivatsiyaning yetarlicha ma'lum qonuni mavjud. Bu shuni anglatadiki, shaxs natijaga qanchalik yaqin bo‘lsa,
motivatsiyaning kuchi, shuningdek, faoliyat faolligi shunchalik kuchli bo‘ladi¹.
Maqsadlarni belgilash jarayoni ancha uzoq va murakkab. Uning murakkabligi ongsiz istaklarni aniq shakllantirilgan maqsadga aylantirish, natijaga erishish uchun zaruriy harakatlar va resurslar rejasini ongda qurish zaruratidadir. Maqsad qo‘yishning davomiyligi esa, faqat faoliyat boshida maqsadni tanlash bilan tugamasligi bilan belgilanadi. Faoliyat jarayonida tasvir va mavjud natijalar o‘rtasida ko‘plab nomuvofiqliklar paydo bo‘ladi. Maqsadlarni belgilash asoslari istak va g‘oyalarni amalga oshirishning kalitidir.