28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

Usullarni taqqoslash

Ko’rsatkichlar usullar	FIFO usuli	O’rtacha tortilgan qiymat usuli	LIFO usuli
Realizatsiyadan tushgan daromad	1250000	1250000	1250000
Sotishga tayyor	1340000	1340000	1340000
mahsulotlarning tannarxi
Davr oxiridagi TMZ	320000	282120	240000
Sotilgan mahsulotning tannarxi	1020000	1057880	1100000
Realizatsiyadan olingan yalpi foyda	230000	192120	150000

Tovar-moddiy zaxiralarni sof realizatsiya qiymati bo’yicha baholash.
Tovar-moddiy zaxiralar shikastlanganda, qisman yoki butunlay eskirganda, komplektlashga yoki sotuvni tashkil qilish xarajatlari oshganda, sotuv narxi pasaygan holatlarda, tovar-moddiy zaxiralari o’z tannaxidan past bahoda realizatsiya qiymatida baholanishi mumkin.
Sof realizatsiya qiymati- tovar sotilishining taxminiy qiymatidan tovarlarni sotuv oldidan tayyorlash va uni sotish xarajatlarining ayig’masidir.
Tovar-moddiy zaxiralari sof realizatsiya qiymatigacha quyidagi usullar asosida qisman hisobdan chiqariladi:

1. 
   moddalar bo’yicha usuli-bunda tovar-moddiy zaxiralarining har
   

bir turi baholanadi;

2. 
   asosiy tovar guruxlarining usuli-bunda tovar-moddiy zaxiralarining guruhi baholanadi;
   

V) zaxiralarning umumiy darajasi usuli-bunda hamma tovar-
moddiy zaxiralari baholanadi.
Misol 1. Quyidagi ma’lumotlar asosida TMZ FIFO usuli bilan
baholang.

Oy	Miqdor	Bahosi
I	400	750
II	600	900
III	800	1200
IV	700	1300
V	1000	1500

Misol 2. Quyidagi ma’lumotlar asosida TMZ LIFO usuli bilan baholang.

Oy	Miqdor	Bahosi
I	400	750
II	600	900
III	800	1200
IV	700	1300
V	1000	1500

Muammo: Takror ishlab chiqarish taominot jaryonini buxgalteriya hisobining vazifalaridan kelib chiqqan holda belgilangan davrdagi ta’minot hajmini aniqlash va sotib olingan zaxiralarning haqiqiy tannarxini aniqlash.

Xo’jalik sub’ektlarining asosiy faoliyati moddiy boyliklarni ishlab chiqarish, ularni iste’molchilarga sotish va bu talabni qondirish uchun doimo takror ishlab chiqarish bilan shug’ullanishga qaratiladi . Mana shu takror ishlab chiqarish xo’jalik jarayonlari orqali yoki xo’jalik mablag’’larining to’xtovsiz davriy aylanishi natijasida amalga oshiriladi . Amaliyotda bunday xo’jalik jarayonlari uch bosqichga bo’linib, ularga ta’minotot ishlab
chiqarish va sotish kiradi .(1- shaklga qarang )
Xo’jalik sub’ektlarining asosiy faoliyati ta’minot jarayonidan boshlanib, unda moddiy boyliklarni ishlab chiqarishning uzuliksizligini ta’minlash uchun mumtazam ravishda ishlab chiqarish zaxiralarini ya’ni xom ashyo material,yoqilg’i, yarim tayyor mahsulot , extiyot qismlarini xarid qilib turish kerak. Demak bu ishni bajarishda bir qancha xo’jalik muamalalari bajariladi. Buxgalteriya hisobi aynan shu muamalalarni hisobga olish bilan shug’ullanadi. Davriy aylanishning ta’minotot jarayoni bosqichi buxgalteriya hisobi oldiga quyidagi vazifalarni qo’yadi: - belgilangan davrdagi ta’minot xajmini aniqlash .
- sotib olingan va yetkazib kelingan ishlab chiqarish zaxiralarining haqiqiy tannarxini aniqlash.
SHunday qilib, ta’minot jarayoni ishlab chiqarish jarayonini normal olib borish uchun shart-sharoit yaratib beradi .
Ta’minot jarayonida yuz beradigan xo’jalik muamalalari moddiy boyliklarni sotib olishda ta’minotchilar bilan tuziladigan shartnomalar asosida amalga oshiriladi .
SHartnomalarda xo’jalik sub’ekti uchun zarur moddiy qiymatlik larning nomi, miqdori, bahosi, sifati, yetkazib kelish shartlari ko’rsatilgan bo’ladi.
Xom ashyo va materiallar, yoqilg’i, ehtiyot qismlar, kam baholi va tez ishdan chiqadigan buyumlar hamda boshqa mehnat buyumlarining haqiqiy tannarxi mol yetkazib beruvchilarning schyot fakturasida ko’rsatilgan qiymati , ta’minot tashkilotlariga to’langan ustamalar , transportga yuklash, tushirish xarajatlari , tashib keltirish uchun transport tashkilotlariga qilingan to’lovlar , mehnat buyumlarini tayyorlash bilan bog’liq sarf xarjatlari , ularni yetkazib olishdagi tabiiy kamayish va boshqa xarajatlardan tashkil topadi .