3-amaliy mashg‘ulot mavzu: Ichlab chiqarishdagi tabiiy va sun`iy yorug`likni hisoblash. Mashg‘ulotning maqsadi

Tabiiy yoritish. Tabiiy yoritish yorug‘lik o‘tkazish yo‘llariga bog‘liq holda yon tomonlama, yuqori tomonlama va kombinatsiyalashgan, ya’ni ham yon, ham yuqori tomonlama bo‘lishi mumkin.
Tabiiy yoritish darajasi kunning vaqtiga va iqlimiy sharoitlarga bog‘liq holda ish vaqti davomida o‘zgarishi hisobli, ish joyining yoritilganligi bilan emas, balki tabiiy yoritilganlik koeffitsienti orqali me’yorlashtiriladi.
Tabiiy yoritilganlik koeffitsienti deb xona ichidagi biror nuqtaning yoritilganligini shu vaqtdagi tashqi muhit yoritilganligiga nisbatining foizdagi ifodasiga aytiladi,

bunda E_i– xona ichining biror nuqtasidagi yoritilganlik, Lk; E_T– tashqi muhitdagi ochiq maydondagi yoritilganlik, Lk.
Tabiiy yoritilganlik koeffitsienti (e) yon tomonlama yoritilganlikda e_o‘r80%e_n; yuqori tomonlama va kombinatsiyalashgan yoritilganlikda e_o‘r60%e_n bo‘lsa, yaxshi hisoblanadi. Tabiiy yoritilganlik koeffitsienti yorug‘likning iqlimiy koeffitsientiga bog‘liq bo‘lib, uning miqdori ishning ko‘rish bo‘yicha razryadiga, farqlash obyektining eng kichik o‘lchamiga hamda iqlimning yorug‘lik dastasiga bog‘liq holda maxsus jadvallardan tanlab olinadi va shu asosda binolarga o‘rnatilishi lozim bo‘lgan derazalar soni aniqlanadi.
Sun’iy yoritish. Sun’iy yoritish umumiy yoki kombinatsiyalashgan bo‘lishi mumkin. Kombinatsiyalashgan sun’iy yoritishda umumiy va mahalliy yoritish birgalikda qo‘llaniladi. Umumiy yoritishda xona ichi umumiy chiroqlar yordamida yoritilsa, mahalliy yoritishda esa chiroqlar bevosita ish joyiga yoki ish jihozi oldiga o‘rnatiladi, masalan, ish stoli ustida o‘rnatilgan ko‘chma chiroqlar, stanoklar yoki boshqa ish qurilmalarida o‘rnatiladigan chiroqlar va boshqalar. Umumiy yoritish ish jihozi va ish joyining joylashishiga bog‘liq holda tekis yoki lokal ko‘rinishda bo‘ladi. Bundan tashqari, sun’iy yoritish ishchi yoki avariyaga oid bo‘lishi mumkin. Ishchi yoritishdan me’yoriy ish rejimini ta’minlash maqsadida tabiiy yoriq bo‘lmagan yoki yetarli darajada yoriq bo‘lmagan joylarda foydalaniladi. Avariyaga oid yoritishdan asosiy yoritish qo‘qqisdan o‘chib qolgan vaqtlarda, yong‘in, portlash, ishchilarning zaharlanishi, jarohatlanish xavfi, texnologik jarayonning uzoq to‘xtab qolishi yoki buzilishi, aloqaning uzilishi, suv, gaz ta’minoti to‘xtab qolishi ehtimoli bor bo‘lgan joylarda hamda navbatchilik postlarida, turli xil sistemalarning boshqarish punktlarida foydalaniladi.
Yoritilganlikni me’yorlashni yengillatish maqsadida barcha ishlar aniqlilik darajasiga ko‘ra 6 razryadga bo‘lingan: o‘ta yuqori aniqlikdagi ishlar – I razryad; juda yuqori aniqlikdagi ishlar – II razryad; yuqori aniqlikdagi ishlar – III razryad; o‘ta aniqlikdagi ishlar –IV razryad; kam aniqlikdagi ishlar – V razryad; dag‘al ishlar –VI razryad; eng yuqori yoritilganlik I razryaddagi ishlar uchun belgilangan bo‘lib, 5000 Lk.ni tashkil etadi, kichik yoritilganlik esa IV razryaddagi ishlar uchun –75 Lk. qilib belgilangan. Tashqi muhitda bajariladigan ishlarda ish razryadiga bog‘liq holda yoritilganlik 2 dan 50 Lk gacha bo‘ladi. Masalan, MTA larida mashinalarning old qismidagi yoritilganlik 5 Lk ishchi a’zolardagi yoritilganlik 10 Lk bo‘lishi mumkin.