3-kurs studenti akimniyazov r

I.A.Karimov
Temanıń aktuallıǵı: Házirgi kúnde planetamızda insan iskerliginiń unamsız tásiri nátiyjesinde átirap ortalıqta sezilerli ózgerisler júz berip atır. Atap aytqanda, ıqlım ózgerisleri, hár qıylı tábiyǵiy apatlar, jer planetasıniń barlıq keńliklerinde sezilmekte. Aqıbette toǵay menen oralǵan maydanlar qısqarıp atır, atmosfera, suw hám litosfera pataslanıp atır. Tábiyiy ortalıq jaǵdayınıń insan tásirinde ózgeriwi, janlı hám jansız komponentlerge kúshli antropogen tásiri jergilikli, regionlıq hám ulıwma dúnyalıq ekologiyalıq mashqalalardı keltirip shıǵaradı. Atap aytqanda, sol sıyaqlı tásirler nátiyjesinde regiondaǵı ekologiyalıq jaǵdaylardiń eń qáwipli noqatı esaplanǵan “Aral mashqalasi” payda boldı. Bul haqqında tómendegi maǵlıwmatlar pikirimizdi tastıyıqlaydı. Aqırǵı 40-45 jıl dawamında Aral teńizi júzesi 22 metrge tómenlep ketti, akvatoriya maydanı 4 retten ziyatqa kemeydi, suw kólemi 10 esege shekem (1064 kub km den 70 kub km) kemeydi, suw quramındaǵı duz muǵdarı 112 gektarǵa shekem, Araldıń arqa bóleginde bolsa 280 gektar ǵa shekem jetti. Aral teńizi derlik “óli” teńizge aylandı. Qurıp qalǵan túbi maydanı 4,2 mln.gektardı qurap, tutas aymaqlarǵa shań, qum-tuzlı aerozolların tarqatıw deregine aylandı. Bul jerde hár jılı atmosfera hawasına 80 nen 100 mln. tonnaǵa shekem shań kóteriledi. Usınıń menen bir waqıtta, Ámiwdarya hám Sirdaryaniñ deltalarında jerlerdiń páseńlewge dus keliwi hám shóllesiw pátleri ósip atır².
Aral hám Aralboyi mashqalasın sheshiwdegi ũsh tiykarǵı jónelisler yaǵnıy, birinshiden: ishimlik suwın trubalar arqalı xalıqqa jetkiziw menen aymaqtıń sanitar-epidemologik jaǵdayın jaqsılawǵa, sonıń menen birge, jer astı dushshı suwınan paydalanıwǵa da itibar qaratıldı. Den sawlıqtı saqlaw hám sanitariya xızmeti dárejesin keskin joqarıǵa kóteriw zárúrligi eskertildi; ekinshiden: teńizdiń qurıǵan qubla qırǵaqlarında jasalma qudıq qurıp, delta eksosistemasın turaqlı suwlastırıw jolı menen “Jasıl aymaq” payda etiw; úshinshiden: teńizdiń ózin saqlaw. Onı saqlaw ushın oǵan sistematik túrde kóp muǵdarda suw jiberip turıw kerekligi hám bunnan tısqarı Araldı qurıǵan túbinde seksewil egiw nátiyjesinde qum kóshiwi, shań kóteriliwiniń aldın alınıwı qánigeler tárepinen aytıp ótildi.
Tábiyaatimizdi asıraw, onı qorǵaw, tábiyaattan aqılǵa say paydalanıw hám jámiyette ekologiyalıq mádeniyat hám ekologiyalıq sananı rawajlandırıw tekǵana tábiyaattı qorǵaw shólkemleri jumısı, bálkim sol jerde jasap atırǵan hár bir insannıń ana watanımızǵa, onıń tábiyaatına bolǵan perzentlik minneti.
Ózbekstannıń xalıq aralıq maydanda tutqan ornı barǵan sayın bekkemlenip, óz sózine iye bolıp baratırǵanı hár birimizdi quwandırıwı sózsiz.Jaqında dúnya boylap tarqalǵan taǵı bir súyinshi Birlesken Milletler Shólkemi Bas Assambleyasınıń 75-sessiyasi jalpı májilisinde Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tárepinen bildirilgen usınıs tiykarında Aralboyi regionın ekologiyalıq innovatsiya hám texnologiyalar aymaǵı dep járiyalaw tuwrısındaǵı arnawlı rezolyutsiyasınıń bir dawıstan qabıl etilgeni bárshemizdi quwanıshlı etti³.