Реал иш ҳақи бошқа шароитлар ўзгармай қолганда номинал иш қақи миқдоригатўғри мутаносиблиқда, истеъмол товарлари ва хизматлар нархи даражасига тескари мутаносибликда ўзгаради Бошқача айттанда,v = XlL гр Vp - реал иш ҳақи, Vh — номинал иш қақи, Р — истеъмол товарлари ва хизматларга нарх даражаси. Мамлакатда иш ҳақининг умумий даражасини белгилаб берувчи омиллар: - Мамлакатнинг иқтисодий ривожланиш даражаси.
- Меҳнатнинг асосий капитал билан қуролланиш даражаси.
- Меҳнатнингтабиий ресурслар билан таъминланганлиги.
- Мавжуд ишлаб чиқариш технологияси.
- Меҳнатнинг умумий малакавий даражаси.
- Тақсимотнинг таркиб топган тизими ва бошқа иқтисодий-ижтимоий омиллар.
- Иш ҳақи шаьсллари:
- Ватбай иш ҳақи >Бунда иш ҳақи ишнинг давомийлигига, яъни ишланган вақтга қараб тўланади.
- Иш бай иш ҳақи>Ишлаб чиқарилган маҳсулот миқ-дори ёки бажарилган ишнинг ҳажмига қараб белгила-нади. . Вақтбай иш ҳақи қўлланилади
- меқнатнинг натижаларини аниқ ҳисоблаб бўлмайдиган соҳаларда;
- маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми бевосита ходимлар меҳ-натига боғлиқ бўлмаган, яъни технологик жараёнларнинг бориши билан белгиланадиган соҳаларда. Масалан, конвейрли ва автомат линияли ишлаб чиқаришда;
- лавозимдаги ёки аниқ хизмат вазифасини бажарувчилар учун. Масалан, муҳандис-техник ходимлар, турли даражадаги бошқарувчилар, хизматчилар ва бошқа шу кабиларга иш ҳақи тўлашда.
Ишбай иш ҳақи тўлашда иш ҳақи миқдори (V) айрим касб (меҳнат турлари)лар учун таъриф ставкасида белгиланган ҳақини (Vtc) ишлаб чиқаришнинг меъёрлаштирилган ҳажмига (Qm) бўлиш орқали маҳсулот бирлиги раценкаси (Мрац) аниқлаб олиниб, кейин у ишлаб чиқаришнинг умумий ҳажми (Q) га кўпайтирилади: Ишбай иш ҳақи тизими: - Оддий иш бай>Бунда иш ҳақи маҳсулот бирлиги учун белгиланган ягона раценка бўйича тўлаб борилади.
- Ишбай мукофотли>Бунда ишлаб чиқаришнинг натижа-лари ва бошқа кўрсаткичлар учун мукофот бериш на-зарда тутилади.
- Ишбай прогрессив>Бунда ишлаб чиқаришнинг меъёр-лаштирилган ҳажми учун белгиланган ва ундан ор-тиқчасига оширилган раценка бўйича иш ҳақи тўла-нади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
