3-ma’ruza Mavzu: Gidroliz, gidratatsiya va eterifikatsiya jarayonlari

-
 + H
2
O
 
Xlorli birikmalarni suv bilan gidrolizi juda sekin va qaytar tarzda sodir 
bo‘ladi, shuning uchun jarayonni oxirigacha olib borish uchun kuchli 
gidrolizlovchi agentlar, ya’ni NaOH, Ca(OH)
2
yoki Na
2
SO
3
suvli eritmalaridan 
foydalaniladi, ular ishtirokida reaksiya qaytmaydi. Bunda, umuman xlor atomini 
ON guruhga almashinishi va ishqorli degidroxlorlash sodir bo‘lishi mumkin: 
C
5
N
11
OН + NaСl
С
5
Н
11
Сl + NaOН С
5
Н
10 
+ NaСl + Н
2
O 
Xlorgidrinlarga ishqor ta’sir ettirilganda o‘rin almashinish va glikollar va -
oksidlar hosil qilib parchalanish sodir bo‘ladi: 
Xlorli birikmalarni gidrolizi va ishqorli degidroxlorlash nukleofil o‘rin 
almashinish va parchalanish reaksiyalar turiga mansub. Ko‘pincha bu reaksiyalar 
biomolekulali mexanizm asosida Sodir bo‘ladi. Gidrolizning dastlabki bosqichida 

---

gidrolizlovchi agent xlor bog‘langan uglerod atomiga xujum qiladi (SN
2 
mexanizm 
bo‘yicha), avvalgi bog‘ni uzulishi hisobiga yangi bog‘ hosil bo‘ladi. NSl 
ajratilganda, ON-ionning hujumi -uglerod atomidagi vodorod atomiga qaratilgan 
bo‘ladi (E
2
mexanizm). 
Ikkala mexanizmni umumiy tarzda quyidagicha ifodalash mumkin:
Yuqorida kursatilganidek, xlorli birikmalarga ishqor ta’sir etganida paralel 
ikki reaksiya: o‘rin almashinish va НСl ajralishi sodir bo‘lishi mumkin, lekin 
ulardan bittasi maqsadli hisoblanadi. Ushbu reaksiyalarga temperatura, muhit, 
gidrolizlovchi agent kabi omillar ta’sir ko‘rsatadi. 
Yuqoridagi reaksiyadan ma’lum bo‘lishicha o‘rin almashinish reaksiyalarida 
gidrolizlovchi agent uglerod atomiga hujum qilib, o‘zining nukleofil xossalarini 
namoyon qilsa, parchalanishda esa uglerod atomi bilan bog‘lanib o‘zini asosligini 
namoyon qiladi. Xulosa qilganda, o‘rin almashinishda yuqori nukleofillikka ega 
bo‘lgan kuchsiz asos kerak bo‘ladi, masalan Na
2
CO
3
, NSl ni parchalanishida esa, 
uncha yuqori nukleofillikni namoyon qilmaydigan kuchli asos, masalan NaOH 
yoki Ca(OH)
2 
kerak bo‘ladi.
Suv bilan gidrolizlanganda oraliq mahsulot sifatida oddiy efir hosil bo‘ladi. 
Uning hosil bo‘lishini quyidagicha tusyuntirish mumkin, reaksiyaning birinchi 
mahsuloti spirt, ishqor bilan kislota-asosli tez almashinish natijasida alkogolyat 
hosil qiladi, u esa xlorli hosila bilan o‘zaro reaksiyaga kirishadi:
Xlorli hosilalarning gidroliz jarayonlarini ikki asosiy turida xlorolefinlar va 
-oksidlar hosil bo‘ladi. 
1.