3-ma’ruza Mavzu: Gidroliz, gidratatsiya va eterifikatsiya jarayonlari

Olefinlar gidratatsiyasi. Olefinlar gidratatsiyasi bilan ko‘p mahsulotlar 
olish mumkin. Masalan etanol, izopropanol, ikkilamchi butanol, dietil efiri. 
Etanol СН
3
-СН
2
OН suyuqlik bo‘lib, 78,3
o
C qaynaydi. Havo bilan 3-20% 
aralashmasi portlash xavfiga ega. Suv bilan 95,6% etanol azeotrot aralashma 
qiladi, u 78,1
o
C da qaynaydi.
Etanol ko‘p tonnada chiqariladigan keng qo‘llaniladigan organik sintez 
mahsuloti bo‘lib, u erituvchi sifatida, ko‘p miqdorda oziq-ovqat sanoatida va 
meditsinada qo‘llaniladi. Oraliq mahsulotlar sifatida etanol murakkab efirlar, 
xloroform, xloral, dietil efiri, atsetaldegid va sirka kislota olishda muhim 
ahamiyatga ega. Raketa dvigatellarida suyuq yoqilg‘i, antifriz sifatida ishlatiladi. 
Izopropanol СН
3
СН(OН)СН
3
– suyuqlik (qaynash temperaturasi 82,5
o
C) suv 
bilan aralashadi. Suv bilan 88% spirtli azeotrop aralashma hosil qiladi, uning 
qaynash temperaturasi 80,3
o
C. Izopropanol, erituvchi sifatida foydalaniladi. Undan 
murakab efirlar, atseton va boshqa birikmalar olinadi. 
Ikkilamchi butanol СН
3
СН(OН)СН
2
СН
3
(T
qay
=99,5
o
C) va uchlamchi 
butanol (СН
3
)
3
СOН (T
qay
=82,8
o
C) – rangsiz suyuqliklar. Ikkilamchi butanol suvda 
chegarali eriydi, uchlamchi butanol esa suv bilan yaxshi aralashadi 68 va 78% 
spirt bilan azeotrop aralashma hosil qiladi. Ushbu spirtlar orasida ikkilamchi 
butanol katta axamiyatga ega. U erituvchi sifatida, syuniingdek, murakkab efirlar 
va metiletilketon olishda qo‘llaniladi. Ushbu spirtlar buten-1 va buten-2 yoki 
izobutenni 
gidratatsiyalab, 
shuningdek 
1,3-butadiendan 
tozalangan 
C
4
fraksiyalardan olinadi. 
Etilendan tashqari barcha olefinlar gidratatsiyada ikkilamchi va uchlamchi 
spirtlar hosil qiladi, chunki Markovnikov qoidasiga asosan vodorod atomi eng ko‘p 
gidrogenizlangan 
uglerod 
atomiga 
birikadi, 
gidroksil 
esa 
eng 
kam 
gidrogenizlanganiga: