3-mavzu. Agrosanoat majmuasining mohiyati, tarkibi va vazifalari

Ikkinchi sohaga qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishda bevosita ishtirok etadigan korxona va tashkilotlar kiradi.
Qishloq xo‘jaligi agrosanoat majmuasining eng muhim tarmog‘idir. Qishloq xo‘jaligidagi muhim bo‘g‘in bu qishloq xo‘jaligi. U nafaqat qishloq xo‘jaligida, balki butun mamlakat iqtisodiyotida alohida o‘rin tutadi. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari aholining hayotiy manfaatlarini qondirishning asosiy manbai hisoblanadi. Uni boshqa sohalarda ko‘paytirish yoki boshqa turdagi mahsulotlar bilan almashtirish mumkin emas. Qishloq xo‘jaligida bunday o‘ziga xos ishlab chiqarish vositalari yer, o‘simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlar sifatida ishlatiladi. Bu yerda kengaytirilgan takror ishlab chiqarishning iqtisodiy jarayonlari tabiiy jarayonlar bilan chambarchas bog‘liqdir.
Shu munosabat bilan agrosanoat kompleksining birinchi tarmog‘ining ishlab chiqarish tarmoqlari jarayonlarning ishlashi uchun qulay shart-sharoitlarni yaratishi va umuman qishloq xo‘jaligini jadallashtirishni tezlashtirishi kerak; O‘z navbatida, agrosanoat kompleksining birinchi tarmog‘i tarmoqlari va rivojlanishining sur’ati va darajasi qishloq xo‘jaligining moddiy resurslariga bo‘lgan ehtiyojga bog‘liq.
Maxsus uskunalar, avtomatlashtirish uskunalari, kimyoviy vositalar, ozuqa va mikrobiologiya sanoatining mahsulotlari, hayvonlarni saqlash, mahsulotlarni saqlash va hokazolarni qurishda qishloq xo‘jaligiga ehtiyoj ortmoqda.
O‘z navbatida, qishloq xo‘jaligidagi ishlab chiqarishni ko‘paytirish, tayyor mahsulotni sotib olish, saqlash, tashish, qayta ishlash va sotish uchun tegishli tarmoqlarni rivojlantirishni talab qiladi.
2018 yilda 192,7 trln. so‘mga teng bo‘lgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarildi va ushbu hajmning 102,5 trln. so‘mga teng qismi yoki 53,2 foizi dehqonchilik, 90,2 trln. so‘mga teng qismi yoki 46,8 foizi chorvachilik sohasiga to‘g‘ri keladi. Mamlakatda ishlab chiqarilgan dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlari umumiy hajmining hududlar kesimida taqsimlanishi tahlil qilinganda, Andijon, Namangan, Sirdaryo, Samarqand, Farg‘ona, Surxondaryo, Buxoro, Toshkent viloyatlarida asosan dehqonchilik sohasining ancha rivojlanganligini ko‘rsatadi. Ushbu viloyatlarda jami qishloq xo‘jaligi mahsulotlari hajmining 51,6 – 69,3 foizini dehqonchilik mahsulotlari tashkil etadi.
Jizzax, Navoiy, Qashqadaryo, Xorazm viloyatlari va Qoraqalpog‘iston Respublikasida asosan chorvachilik sohasining ancha rivojlanganligini ko‘rsatadi. Ushbu viloyatlarda jami qishloq xo‘jaligi mahsulotlari hajmining 52,5 – 61,5 foizini chorvachilik mahsulotlari tashkil etadi.
Xo‘jaliklar toifalari bo‘yicha tahlillar, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari umumiy hajmining 70,0 % – dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklariga, 27,3 % – fermer xo‘jaliklariga, 2,7 % – qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarga to‘g‘ri kelishini ko‘rsatmoqda.
Qishloq xo‘jaligi yalpi mahsuloti ulushining hududlar bo‘yicha xo‘jaliklar toifalari kesimida taqsimlanishi tahlil qilinganda, eng yuqori ko‘rsatkichlar barcha hududlarda dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklariga to‘g‘ri kelishi kuzatildi. 2018 yil yakunlariga ko‘ra fermer xo‘jaliklarining qishloq xo‘jaligi yalpi mahsuloti tarkibidagi ulushi bo‘yicha eng yuqori ko‘rsatkich Samarqand viloyatida (36,1 %), dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklarining eng yuqori ulushi Navoiy viloyatida (77,5 %), qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarning eng yuqori ulushi Toshkent viloyatiga (7,5 %) to‘g‘ri kelgan.
Fermer xo‘jaliklarining qishloq xo‘jaligi yalpi mahsuloti tarkibidagi ulushi bo‘yicha eng kam ko‘rsatkich Navoiy viloyatida (19,4 %), dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklarining eng kam ulushi Samarqand viloyatida (60,7 %), qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarning eng kam ulushi Andijon viloyatida (1,0 %) qayd etilgan.