3-mavzu. Agrosanoat majmuasining mohiyati, tarkibi va vazifalari

Agrosanoat majmuining mutanosib va barqaror rivojlanishi. Diversifikatsiyalangan ishlab chiqarish tizimining samarali ishlashi ikkita asosiy omilga bog‘liq: resurslar, ishlab chiqarish sur’atlari, ishlab chiqarish hajmi va har bir aloqaning yakuniy natijalarga yo‘naltirilgan faoliyati. Oraliq mahsulotning har bir turini ishlab chiqarish hajmi ushbu mahsulotni iste‘mol qiladigan aloqaning talablari bilan belgilanadi. Ushbu bosqichda butun kompleksning zarur mutanosibligi va mutanosib rivojlanishi ta’minlanishi kerak.
Jamg‘arma ishlab chiqaradigan tarmoqlar o‘z mahsulotlarini qishloq xo‘jaligi va qayta ishlash korxonalariga yetkazib beradi. Ular nafaqat kompleksdagi har bir bo‘g‘inning ehtiyojlarini qondirish, balki qishloq xo‘jaligini ishlab chiqarish bosqichlariga qarab ularning nisbati optimalligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Aks holda, qishloq xo‘jaligining rivojlanishida nomutanosibliklar mavjud bo‘lib, bu qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini iste‘molchilarga tashish, saqlash va yetkazib berish paytida katta yo‘qotishlarga olib keladi.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini sotib olish, saqlash va qayta ishlash bilan shug‘ullanadigan agrosanoat kompleksining uchinchi tarmog‘ining moddiy-texnik bazasini va ishlab chiqarishni takomillashtirish zarur. Ushbu sohaning kapital ishlab chiqaruvchi tarmoqlari, shuningdek, dehqonchilik va chorvachilik bilan maqbul nisbatlariga rioya qilish kerak. Qishloq xo‘jaligining tarmoqlari o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlar mahsulotlar va xizmatlar narxlarining maqbul darajasini belgilash orqali amalga oshiriladi. Narxlarning nomutanosibligi iqtisodiy munosabatlarni og‘irlashtiradi va tayyor mahsulotni ishlab chiqarish va sotishni ko‘paytirishni rag‘barlantirmaydi.

3.3. Agrosanoat majmuasining iqtisodiy va ijtimoiy samaradorligi

Yakuniy mahsulot tushunchasi va tuzilishi. Agrosanoat majmuasining barcha tarmoqlarining asosiy vazifasi tayyor mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish va bir birlik uchun umumiy xarajatlarni kamaytirishdir. Qishloq xo‘jaligida yakuniy mahsulot to‘g‘ridan-to‘g‘ri iste‘mol qilish yoki sanoat qayta ishlash uchun sanoat tashqarisida sotiladigan mahsulotdir. Tarmoq ichidagi mahsulot aylanmasi yakuniy natijalarga kiritilmagan. U bu holatda oraliq mahsulot sifatida ishlaydi. Shu bilan birga, aholiga sanoat qayta ishlanmasdan kiradigan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining bir qismi (don, kartoshka, sabzavot, sut, go‘sht va boshqalar) agrosanoat majmuasining yakuniy mahsulotiga kiritilgan.
Qishloq xo‘jaligi asosan qayta ishlash sanoati uchun xom ashyo ishlab chiqarishga qaratilgan va uning faoliyatining iqtisodiy natijalari tarmoqlararo muvozanat sharoitida tobora aniqlanib bormoqda. Shuning uchun agrosanoat kompleksi nuqtai nazaridan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishning yakuniy natijalari o‘rtacha hisoblanadi.
Butun agrosanoat majmuasining samarali ishlashi nafaqat qishloq xo‘jaligidagi faoliyatga, balki yakuniy mahsulotni iste‘molchiga etkazishda ishtirok etadigan barcha bo‘linmalarning ish sifatiga ham bog‘liq. Agrosanoat majmuasining yakuniy mahsuloti ma’lum vaqt ichida yaratilgan va shaxsiy yoki sanoat iste‘moliga kiritilgan mahsulotlarning butun hajmini anglatadi. Turli shaklda yakuniy mahsulot quyidagilardan iborat.

• 
  aholiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri yetkazib beriladigan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari;
  
• 
  qishloq xo‘jaligi xom ashyosi tovarlari;
  
• 
  qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va uni qayta ishlash buyumlari;
  
• 
  qishloq xo‘jaligining birinchi tarmoqlari mahsulotlari.
  

Agrosanoat majmui yakuniy mahsulotining tuzilishi ishlab chiqarilayotgan mahsulotning umumiy hajmiga alohida tarmoqlarda ishlab chiqarish tannarxining foiz nisbati sifatida belgilanadi. Yakuniy mahsulot tannarxining o‘zgarishi qishloq xo‘jaligining ayrim tarmoqlarida mahsulotlar, tovarlar va xizmatlar narxining oshishi yoki pasayishi bilan bog‘liq.