3-mavzu. Marketing muhiti

Vositachilar - mahsulotlarni sotish va siljitishda firmalarga yordam beruvchi bozor 
(kompaniya) sub'ektlari. Shu bilan bir qatorda ular firma haqida va o’zlari haqida ma'lumot 
tarqatish bilan shug’ullanadilar. Vositachilar savdo va transport tashkilotlari, reklama va 
marketing agentliklari, sotish bilan shug’ullanuvchi firmalar va moliya tashkilotlari bo’lishi 
mumkin. 
Savdo korxonalari, birinchidan, taqsimot kanallarini aniqlashda va, ikkinchidan, 
mijozlarni shakllantirishda ko’maklashadilar. Moliya vositachilari sifatida banklar, kredit va 
sug’urta kompaniyalari va boshqa moliya bitimlarini tavakkalchilikdan sug’urtalash ishlarini olib 
boruvchi tashkilotlar bo’lishi mumkin. Mijozlar bilan xushmuomala munosabatda bo’lish uchun 
korxona zamonaviy ishlab chiqarish texnologiyasini qo’llashdan tashqari yana marketing 
vositachilari bilan samarali hamkorlikda bo’lishi shart. 
Raqiblar mazkur firma faoliyat yuritayotgan bozorlarda xuddi shunday mahsulotni ishlab 
chiqarib qatnashadigan korxonalar (kompaniyalar)dan iborat. Kurash haqqoniy yoki g’irrom 
raqobat shartlari asosida amalga oshiriladi. Birinchi holda tannarxning pasayishi, mahsulot 
sifatining oshishi, firmaning obro’ izzatini ko’tarish, qo’shimcha xizmatlar sektorini kengaytirish 
va zamonaviy marketingning boshqa usullari qo’llanadi, ikkinchisida - demping, korruptsiya, 
shantaj, xom ashyodan, ish kuchidan, ta'minotchilardan mahrum qilish va hokazo. Rivojlangan 
mamlakatlarning ko’pchiligida raqobatchilikni g’irrom usullar bilan olib borish qonun 
tomonidan man etilgan. 
Iste'molchilar - mazkur firma mahsulotining xaridorlari hisoblanadigan jismoniy va 
huquqiy shaxslar (fuqarolar, oilalar, firmalar, jamoat tashkilotlari va davlat muassasalari). 
Iste'molchilar o’rtasidagi katta farqqa qaramay, ularda umumiy xususiyatlar bor. Ular marketing 
maqsadlariga bog’liq holda maqsadli guruhlarga birlashtirilishi mumkin bo’lgan jins, yosh, 
malaka, ehtiyojlar tarkibi, daromadlarni belgilaydi. Umuman, bozordagi xatti-harakatlari 
strategiyasi jihatidan bir-biridan ancha farq qiladigan iste'molchilarning besh turi farqlanadi. 
Bular yakka iste'molchilar, oilalar yoki uy xo’jaliklari, vositachilar, ta'minotchilar, davlat va 
jamoat tashkilotlarining mas'ul shaxslari yoki xodimlaridir. 
Salmoqli qismini yakka iste'molchilar tashkil etadi, ya'ni aholining tovar va xizmatlarni 
faqat o’zining shaxsiy foydalanishi uchun sotib oladigan qismi. Oilalar yoki uy xo’jaliklari 
asosan oziq-ovqat va nooziq-ovqat mahsulotlarini xarid qiladilar. Miqyoslariga va xaridlarining 
hajmiga ko’ra ular ham iste'molchilarning asosiy turiga kiradi. Vositachilar ancha professional 
xaridorlardir, zero, ular tovarlarni asosan qayta sotish maqsadlarida sotib oladilar. Shu bilan 
bog’liq holda ular tovar narxiga, uning o’ramiga, saqlanish muddatlari kabi omillarga ko’proq 

---

e'tibor beradilar. Firmalarning xodimlari bo’lgan ta'minotchilar moddiy-texnika ta'minoti uchun 
tovarlarni sotib oladilar, bunda ular e'tiborining markazida tovarning narx va miqdoriy tavsifi, 
transport xarajatlari, ishlab chiqaruvchining obro’i, mijoz istagiga reaktsiyaning tezligi, to’lovni 
kechiktirish imkoniyati kabi ko’rsatkichlar turadi. Davlat va jamoat muassasalarining