3-Mavzu: O`rta podsholik davrida Misr davlati. Rеja

Liviyaliklar va Оsiyo ko’chmanchilari hujumlari. Bu yillarda Gerakleopol podsholariga osiyolik ko’chmanchilar bilan ham , eng kuchli nomarxlar bilan ham qattiq kurash olib borishga to’g’ri kelgan. Bu nomarxlar orasida eng kuchlisi Fiva viloyatining xokimi bo’lgan Siut nomarlarining maqbaralari devorlarida saqlanib qolgan yozuvlarda Gerakleopol podsholarining harbiy va siyosiy faoliyatlari xikoya qilingan. Bu yozuvlarga qaraganda, Gerakleopol podsholari ko’p vaqt o’zlarining ilgarigi sodiq ittifoqchilari bo’lgan Siut nomarxlarining harbiy kuchiga suyanib ish ko’rganlar. Bir qancha vaqtlargacha Gerakleopol bilan Fiva o’rtasidagi kurashda gox u taraf, gox bu taraf o’tib kelgan, lekin pirovard natijada g’alaba Fiva qo’lida qolgan. Kuchli Fiva xokimlari, Nubiyaning moddiy boyligi va odam kuchidan foydalanib bo’lsa kerak, butun janubiy Misrni alroflariga birlashtirishga muvaffaq bo’lganlar. Bu kurashda Mеntuхоtеp. Misr birlashishi. Fiva podshosi Mentuxotep uzil-kesil g’alaba qozonib, yagona Misr davlatini qaytadan tiklagan. Mentuxotep zamodan qolgan bir yozuvda uning «har ikki mamlakatning boshliqlarini kishanga solganligi, janubiy va shimoliy mamlakatni birovlarga qarashli yerlarni va Misrning ikkala oblastini buysundirgani» to’g’risida gapiriladi. Bu yozuvning ahamiyatini bo’rtma suratlar yanada aniqroq qilib ochib bunda podshoning to’rtta dushman ustidan tantana qilgan vaqti tasvirlangan. Rassom nubiyalik, osiyolik, bilan bir qatorda, Mentuxotepning Gerakleopoldan qozongan g’alabasiga ishorat qilib bo’lsa kerak, albatta, podshoning to’rtinchi dushmani sifatida misrlikni tasvir etgan.
2.Xo’jalik taraqqiyoti Misrda XI sulоla va XII sulоla fir’avnlari Amеnеmхеt I, Sеnusеrt III, Amеnеmхеt III. zamonida yana qaytadan qudratli, markazlashtirilgan davlat vujudga kelgan. Bu davlat Shimoli-Sharqiy Afrikada hukmron bo’lishga va mamlakatlarda o’z ta’sirini kuchaytirishga intilgan.
Ichki va tashqi siyosat O’sha zamondan qolgan yozuv va yodgorliklar u davrda mamlakatning ishlab chiqaruvchi kuchlari ancha o’sganligini, xo’jalikning turli tarmoqlari har tomonlama rivojlanganligini ko’rsatadi. Agrar mamlakat bo’lgan Misrda xo’jaligi kattagina o’rin tutib, u dastavval, ishlatiladigan yerlarning kengaytirnlishini va sug’orish sistemasining do­im yaxshilab turilishini talab qilgan. SHuning uchun ham davlat xokimiyati bu sohada bir qator tadbirlarni amalga oshirishi lozim bo’lgan. Qadimgi Podsholik davridayoq irri­gatsiya soxasida katta ishlar qilingan va toshqinlar vaqtida Nildan suvning ko’tarilishini doim kuzatib turilgan. Ge­rakleopol podsholari davlat birligini tiklash uchun dastlab uringan vaqtlarda sun’iy sug’orish sistemasini yaxshi- lash va kengaytirish zarurligi ko’ndalang bo’lgan. Siut nomida yangi kanal qazilgan; bu qanal aholini, asosan toshqinlar vaqtida ham suv chiqmaydigan balandlikdagi rayonlarda yashovchi axolini suv bilan mo’l ta’min etishi lozim bo’lgan. Biroq bu tadbirlarning torroq ko’lamda va faqat ayrim viloyatlar doirasidagina amalga oshirilishi mumkin bo’lgan. Faqat XII dinastiyaning qudratli fir’avnlari za­monida Misr yana katta va kuchli davlat bo’lib birlashgandan keyingina, faqat o’rta Podsholik gullab-yashnagan zamonda, xususan Amenemxet III davridagina sun’iy sug’orish tarmoqlari ancha kengaytirilgan va mukammallashtirilgan. XII dinastiya fir’avnlari davrida Nil daryosining pasayishi va ko’tarilishini ko’rsatadigan belgilar Semna yaqinida 2-ostona yonidagt qoyalarga chizib borilgan. Bu yerda topilgan va Amenemxet III podsholik qilishining 14-yiliga mansub bo’lgan bir yozuvda Nilning juda baland ko’tarilgani qayd qilingan, o’sha vaqtda Nil suvi xozirgi xolatidan 7 metr baland bo’lgan. Aftidan, maxsus tayinlangan amaldorlar Nildagi suvning past-balandligini kuzatib borgan bo’lsalar kerak, chunki mamlakatning xo’jalik hayoti uchun sun’iy sug’orish sistemasi g’oyat katta axamiyatga ega bo’lib, bu sistemaning foyda keltirishi tamomila Nildagi suvning ko’p- ozligiga bog’liq bo’lganligini davlat xokimiyati juda yaxshi bilgan. O’rta Podsholik davrida Fayum voxasida irrigatsiya soxasida ayniqsa katta ishlar qilingan. Greklar Merido ko’li deb atagan va aloxida kanal vositasi bilan Nilga tu- tashtirilgan katta suv ombori shu voxada bo’lgan. Gerakleo­pol podsholari Fayum voxasida qishloq xo’jaligini rivojlantirish to’g’risida g’amxo’g’lik qilib, bu yerda juda katta irrigatsiya qurilishi boshlab yuborganlar. «Gerakleopol podshosining nasixatnomasi»da ularning «Gerakleopolgacha damba qurgan» liklari aytilgan. XII dinastiya podsholari zamonida suvning Nil daryosidan Merido ko’liga oqib kirishi va ko’ldan chikib ketishini tartibga solib turadigan katta inshoot qurishga kirishganlar. Aftidan, bu inshoot o’ziga xos shlyo’z va to’g’onlar bo’lib, Nil toshganda suv o’sha inshootlardan Fayum suv omboriga oqib kirgan, Nil suvi qaytgandan keyin bu yerdagi suv daryoga oqib tushgan bo’lsa kerak. Bu gidrotexnik inshootlar va suv xavfidan saqlovchi katta devorlar qurish ishlari Amenemxet III zamonida tugagan bo’l­sa extimol. Irrigatsiya soxasida olib borilgan shu katta ish­lar natijasida Fayum voxasidagi juda ko’p botqoqliklarni quritib, sun’iy ravishda bunyod qilingan katta dehqonchilik rayonida sug’orish ishlarini to’g’ri tashkil etishga imkon tug’dirgan. SHuning uchun ham bu yerda yangi katta shahar (Ka- xun) bino bo’lgan.
Butun mamlakatda qishloq xo’jaligi ravnaq topgan. Misr gullab-yashnagan ko’m-ko’k bog’ga aylangan. Bu davrda vujudga kelgan yirik quldorlik mulklari dexxonchilik va chorvachilikning xiyla rivojlanishi uchun zarur bo’lgan hamma imkoniyatlarni yaratib bergan. Bani-Xasandagi G’azal nomi nomarxlarining maqbaralari devorlarida xuddi shu yirik mulklarda yashovchilarning xayotidan olingan manzaralar tasvir etilgan.