3-mavzu. O‘zgarmas tok elektr mashinalari. Asinxron va sinxron mashinalar. Reja

         O‘zgarmas  tok generatorlarining o‘z-o‘zidan uyg‘otish zanjirida 

ishlatiladigan quvvati juda kichik (yakorda iste’mol qilinadigan quvvatning 3 

÷ 5% 

qismini tashkil qiladi). Uyg‘otish zanjirini ta’minlash uchun alohida mustaqil 

manba ishlatish juda noqulay. Shuning uchun amalda uyg‘otish chulg‘amini 

---

yakordan olingan tok bilan ta’minlaydigan o‘z-o‘zidan uyg‘otish generatorlari 

ko‘proq ishlatiladi. 

       Parallel uyg‘otishli generatorda  uyg‘otish chulg‘ami rostlash qarshiligi orqali 

yakorga parallel qilib ulanadi. Bunday generatorning yakori qismalaridagi 

kuchlanish 

,

U

R

I

E

U

я

я

я

=

−

=

 

bu yerda I

ya

R

ya 

- yakor qarshiligidagi kuchlanishning pasayishi.  

yakor ham tashqi elektr shoxobchasini, ham uyg‘otish zanjirini tok bilan 

ta’minlaydi, ya’ni 

I

ya

=I+Iu. 

       Generator normal ishlaganida uning uyg‘otish chulg‘amidan o‘tadigan tokning 

miqdori: 

,

P

y

R

P

R

R

U

R

R

U

+

=

+

=

Ι

Υ

Υ

Υ

 

   bu yerda U

U 

-  uyg‘otish  kuchlanishi (u yakor qismlaridagi kuchlanishga teng); 

R

U

 – uyg‘otish  chulg‘amining  qarshiligi;  R

R

 – rostlash reostatining qarshiligi.  

    Yuklama bo‘lmaganida, ya’ni  I=0 da  

                I

Ya

= I

u

.   

      Uyg‘otish  toki yakorning nominal tokiga nisbatan juda oz bo‘lganligi uchun  

yakor  kuchlanishining pasayishini e’tiborga olmasa ham bo‘ladi, ya’ni  U

Ya

 

≈

 

Ye=cpF  bo‘ladi. Bunda 

.

М

У

У

R

ω

Ι

=

Φ

 

       Yakorning aylanish tezligi o‘zgarmas bo‘lganida yakor qismalaridagi 

kuchlanish   uyg‘otish  tokigagina   bog‘liq bo‘ladi, ya’ni  

 

).

(

у

я

I

f

E

U

=

=

  

Uyg‘otish tokini hosil qilish uchun yakor  qismlarida kuchlanish bo‘lishi  

kerak.  Yakor qismalarida kuchlanish hosil qilish uchun uyg‘otish toki bo‘lishi 

kerak. 

         Dastlab yakor birlamchi dvigatel vositasida aylantirila boshlaganda uyg‘otish 

toki va uyg‘otish tokini hosil qiluvchi yakor qismalarida hech qanday kuchlanish 

bo‘lmaydi. Shunday bo‘lsa, mashinada kuchlanish va tok qanday hosil bo‘ladi? 

Bunday generatorda EYuK paydo bo‘lishi o‘z-o‘zidan uyg‘otish prinsipiga 

asoslangan. 

         Generator ishlashi yoki o‘z o‘zidan uyg‘onishi uchun uning magnit sistemasi 

(qutblar va stanina) da  qoldiq magnetizm F

q. m

  bo‘lishi shart. Mashinada bunday 

qoldiq magnetizm dastlab zavodning o‘zida tashqi tok manbai yordamida vujudga 

keltiriladi.  Qoldiq magnetizm F