3-mavzu: s, p, d-elementlari hosilalari dori vositalarining olinishi va tahlili. Halkogenlar, bor, azot, vismut va alyuminiy birikmalari. Diagnostika uchun qo’llaniladigan dori vositalari. Reja

NATRIY VA KALIY YODID

Natrii jodidum, Kalii jodidum

NaJ M. m. 149,89

KJ M. m. 166,01

Natriy va kaliy yodidlar x,am ushbu elementlarning bromid tuzlariga uxshash olinadi. Bunda avval sof temir kirindisini sof yod kirindisi bilan kizdirib, temir (II)-yodid bilan temir (III)-yodid tuzlaridan tashkil topgan aralashma (Fe₃Jg) olinadi. Keyinchalik unga kaliy yoki natriy karbonat ta’sir ettirib, tegishli yodid tuzlariga utkaziladi.

Natriy va kaliy yodidlar shurtang-taxir, xidsiz, ok kristall kukun bulib, suvda juda engil eriydi, etanol va glitserinda eriydi. Ularning ikkalasi xam gigroskopik moddadir.

Preparatlarning chinligini, ulardagi natriy va kaliy ionlarini. ayni elementlarning xlorid va bromid tuzlari-ni aniklashda keltirilgann reaksiyalardan foydalaniladi.

Preparatdagi yodid ionini kumush yodid sarik chukma x,olida chuktirib yoki kislotali muxitda birorta oksidlovchi modda (NaN0₂; FeCl_a-H₂02 va boshkalar) ta’sir ettirib, erkin yodni ajratib chikarish buyicha aniklanadi.

Reaksiya natijasida ajralib chikkan yod, suyuklikka xloroform kushib chaykatilganda, uning katlamini binafsha rangga buyaydi.

DF talabiga kura kaliy va natriy yodidlar uz tarkibi-
da yot kushimchalardan sulfat (0,0001 dan ortik), temir
(0,001 dan ortik), mishyak (0,0001 dan ortik), orir metall
(0,001 dan ortik), sianid, bariy, yodat kislota, tiosulfat,
sulfit, nitrit tuzlarini saklamasligi kerak. Ularning
xar kaysisi uziga xos reaksiyalar- yordamida aniklanadi.
Masalan preparat tarkibidagi sion ionining bor-yukligi-
ny sof yod tarkibiga uxshash berlin lazuri x,osil kilish
reaksiyasi buyicha aniklash mumkin. Yod, ayniksa suv utlari
va burg-kuduk suvlaridan olingan yod tarkibida yodsianid
birikmasi (JCN) bulishi mumkin. Uni aniklashda preparat
eritmasiga temir (II)-sulfat, temir (III)-xlorid va natriy
gidroksid eritmasi kushgan xolda bir oz isitib, aralashma-
ga xlorid kislota ta’sir ettirilsa, kuk rangli berlin
lazuri xosil kiladi. '

Preparatlarning suvdagi eritmalariga sulfat kislota va kraxmal eritmasi kushganda eritma rangsiz kolishi ke­rak. Aksincha, uning kuk rangga buyalib ketishi, preparatlar tarkibida yot modda sifatida yodat kislota tuzi kushilib kolganligini bildiradi, kaysiki eritmaga sulfat kislota ta’sir ettirish bilan kaliy yoki natriy yodidlardan erkin yodni oksidlab chikaradi.

Preparatlarning suvdagi eritmasiga kraxmal va yod eritmasi kushilganda suyuklik kuk rangga buyalishi kerak. Unda yodning rangsizlanishi preparat tarkibida sulfit va tiosulfat tuzlari kabi kaytaruvchi moddalar borligini bildiradi.

Natriy va kaliy yodidlar tarkibida yot kushilmalardan nitrit tuzlarini kuyidagi kimyoviy reaksiyalar buyicha aniklash mumkin.

Reaksiya natijasida xosil bulgan ammiak xididan va suv bilan xullangan kizil lakmus kogozining kuk rangga buyalishidan bilinadi.

„Natriy va kaliy yodidlar mikdori argentometrik (Fayans) usul buyicha aniklanadi. Buning uchun anik, mikdorda tortib olingan preparatning suvdagi eritmasiga bir necha tomchi sirka kislota va natriy eozinat indikatori kushib, uni kumush nitratning 0,1 mol/l eritmasi bilan eritmadagi kizil rang tula chukmaga utmagunga kadar

titrlanadi.

Natriy va kaliy yodidlarni organizmda yod etishmasli-gi natijasida kelib chikadigan gipertireoz, endemik bukok kasalliklarini davolashda, shuningdek nafas yullari va kuz kasalliklarini (katarakt, glaukoma va x,. k.) davolashda eritma va mikstura xolida 0,3—1 g, kuniga 3—4 marta

ichiriladi.

Yod preparatlari ogzi maxkam yopiladigan kungir

shisha idishlarda saklanadi.