3-mavzu: s, p, d-elementlari hosilalari dori vositalarining olinishi va tahlili. Halkogenlar, bor, azot, vismut va alyuminiy birikmalari. Diagnostika uchun qo’llaniladigan dori vositalari. Reja

NATRIY TIOSULFAT

Natrii thiosulfas

Na₂S₂0₃-5H₂0 * M. m. 248,14.

Natriy tiosulfatni kuyidagi usullar buyicha olish mumkin.

1. Natriy sulfid eritmasiga bevosita sulfit angidri-
di ta’sir ettirib olish.



2. Kalsiy polisulfidni xavo kislorodi ta’sirida
oksidlab, sungra undan preparat olish.



3. Natriy tiosulfatni olishda, toshkumirni kokslash-
da, chikindi gazlar aralashmasi tarkibidagi vodorod
sulfiddan xam feydalaniladi. Buning uchun gazlar
aralashmasini kalsiy gidroksid eritmasidan utkaziladi.
Sungra xosil bulgan kalsiy gidrosulfidni xavo kisloro-
dida oksidlab, kalsiy tiosulfatga utkaziladi va ke-
yinchalik uni natriy karbonat eritmasi bilan ishlanib
natriy tiosulfat olinadi.

Natriy tiosulfatni struktura tuzilishidan kurinib. turibdiki, undagi oltingugurtdan bittasi olti valentli sulfat xarakteriga, ikkinchisi esa ikki valentli sulfid xarakteriga egadir. ■ >

Preparat sulfid xarakterli oltingugurt xisobiga kaytaruvchi xossasiga ega. Uning bu xossasidan chinligini va mikdorini aniklashda foydalaniladi.

Natriy tiosulfat, fizikaviy xossasi jixatidan rangsiz, xidsiz, shur-taxirrok, mazali, tinik kristall modda bulib, suvda yaxshi eriydi, 95 % li spirtda erimaydi. U kuruk xavoda turishi natijasida qisman uz tarkibidagi kristallik suvini yukotadi, nam xavoda esa suyuk xolatga utadi. Preparatni 50°S xaroratgacha kizitilsa, uz kris­tallik suvida suyuklanib ketadi.

Natriy tiosulfatning chinligini aniklash uchun uning suvdagi eritmasiga xlorid kislota kushilsa, reaksiya natijasida ajralib chikkan erkin oltingugurt xisobiga suyuklik loykalanadi va utkir xidli -sulfit angidridi ajralib chikadi:

Natriy tiosulfat kumush nitrat eritmasi ta’sirida tyozlikda sarik, keyinchalik esa kora rangga utib ketuvchi ok chukma xosil kiladi:

Preparat temir (III)-xlorid eritmasi ta’sirida tez uzgarib ketuvchi binafsha rang beradi:

Natriy tiosulfat tarkibidagi natriy ionini preparat yokilganda alanganing rangsiz qismini sarik rangga buyashi bilan aniklanadi.

Natriy tiosulfatning tozaligini animashda, DF talabiga kura, uning tarkibida yot moddalardan xlorid, sulfat, sulfit, sulfid, ogir metall, temir, mishyak, selen birikmalari bulmasligi kerak. Ularning bor-yukligini aniklash uchun xar kaysisiga xos reaksiyalar kilib kuriladi. Masalan, xlor ionini anikdashda avval preparatning suvdagi eritmasini nitrat kislota bilan Kizdirib parchalanadi, keyin unga kumush nitrat eritmasini kushib, suyuklikdagi uzgarish kuzatiladi. Unda ok loyka yoki -chukma paydo bulishi xlor ioni borligini bildiradi. Preparat tarkibida yot kushilmalardan sulfit va sulfat ionlarining bor-yukligini isbotlashda, uning eritmasiga kuchsiz sarik rang paydo bulgunicha, tomchilab yod eritmasi* dan kushiladi. Bunda suyuklik kislotali muxitga ega bulmasligi kerak. Aks xolda preparat tarkibiga kushilib

Kolgan sulfit tuzi yod ta’sirida eritmada kislotali muxit yaratadi:

Suyuklikda kislotali muxit yukligiga ishonch tugilgach, unga bariy xlorid eritmasi kushiladi. Bunda ok chukma yoki loyka xosil bulmasligi kerak.

Natriy tiosulfatning eritmasiga ammiak va natriy nitropussid Na₂ [Fe(CN)₅- NO] '2N₂0eritmasi kushilganda suyuklik binafsha rangga buyalmasligi lozim. Bu preparat tarkibida sulfid tuzlari yukligini bildiradi. Natriy tiosulfat tarkibida yot kushilmalardan mishyak va selen birikmalari bulmasligi kerak. Ularni aniklash uchun preparatga nitrat kislota kushib, suyuklik chinni idishchada tula buglangunga kadar kizdiriladi, keyin idishda kolgan koldikni xlorid kislota bilan ishlab, filtrlanadi. Filtratga Bugo — Tile reaktivi kushilganda unda kungir (mishyak) yoki kizil (selen) rang yoki chukma xosil bulmasligi kerak:

Natriy tiosulfatning mikdori yodometrik usul buyicha aniklanadi. Anik mikdorda tortib olingan preparatning suvdagi eritmasi kraxmal indikatori ishtirokida yod-ning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi.

Preparat ogir metall tuzlari (simob, kurgoshin), mishyak, sianid va galogenlar bilan zaxarlanganda kullanadi. U 30 % li sterillangan eritma xolida allergiya (kichima), nevralgiya, artrit va boshka kasalliklarda ishlatiladi. Natriy tiosulfat ogzi jips yopiladigan idishlarda saklanadi. U nam xavoda erib ketishi mumkin.