3-mavzu: s, p, d-elementlari hosilalari dori vositalarining olinishi va tahlili. Halkogenlar, bor, azot, vismut va alyuminiy birikmalari. Diagnostika uchun qo’llaniladigan dori vositalari. Reja

Gidroperit (Hydroperidun), mochevina bilan vodorod peroksidning ekvimolekulyar mikdorda uzaro birikishidan xosil bulgan kompleks tuzdir.

Bu birikmada, mochevina vodorod peroksidning kuruk preparatini olishdagina katnashmasdan, balki uning barka-rorligini ma’lum darajada oshirish, ya’ni stabilizatorlik vazifasini xam bajaradi. SHuningdek, gidroperit tarkibi-ga kushimcha ravishda, stabilizator sifatida 0,08 % limon kislota kushiladi. Gidroperit tarkibida vodorod pe­roksidning mivdori 32 foizdan kam bulmasligi kerak. Kupincha uning mikdori. 33—35 foiz buladi. Gidroperit suvda yaxshi eriydigan, ok kristall modda buLib, tibbiyotda kullash uchun uni 1,5 g tabletka xolida (Tabulettae hydroperiti) chikariladi.

Gidroperitning xar bir tabletka tarkibida 0,48—0,5 g gacha vodorod peroksid buladi.

CHinligini aniklashda undagi vodorod peroksid odatdagi-cha perxromat kislota xosil kilish ryoaksiyasi yordamyda isbotlanadi. Preparatdagi mochevinani imid va oksillarga xos biuret reaKsiyasi buyicha aniklanadi.

Buning uchun ma’lum mikdordagi gidroperitni chinni idishchada, asta-sekin (150—180°G xaroratda) kizdiriladi. Uning natijasida preparatdagi mochevinaning ma’lum bir qismi kimyoviy uzgarishga uchrab, ammiak (xididan yoki suv bilan xullangan kizil' lakmus kogozini kuk rangga buyashidan bilinadi) va izotsionat kislota x,osil kiladi. Keyincha'lik izotsionat kislota uz navbatidagi uzgarishga uchramay Ko-iraii mochevina bilan uzaro birikib, biuret moddasini yuzaga keltiradi.

biuret moddasi

Biuretning xarakterli xossalaridan biri shundaki, u ish-koriy muxstda ikki valentai mis tuzlari bilan tuk binaf-sha rangli, kompleks birikMa xosil kiladi.

Gidroperitdagi vodorod peroksidning mikdori, oddiy suyultirilgan vodorod peroksid preparatiga uxshash perman-ganometrik usul buyicha aniklanadi. Uni yana yodometrik usul buyicha xam aniklash mumkin. Buning uchun ma’lum mikdordagi preparat eritmasiga kaliy yodid eritmasi va sulfat kislota kushib, keyinchalik ajralib chikkan erkin yodni natriy tiosulfatning 0,1 mol eritmasi bilan titrlanadi (indikator-kraxmal).

Vodorod peroksidning kuruk preparatlaridan yana mag­niy peroksid (Magnesii peroxydum, Magnesium peroxydatum) tibbiyotda keng kullanadi.

Preparat magniy peroksid bilan magniy oksidlar aralashmasidan iborat bulib, uni asosan magniy oksidi yoki magniy gidroksidga (7—8°S xarorat sharoitida) vodorod peroksid ta’sir ettirib olinadi:

Xosil bulgan preparatni ajratib olib, spirt bilan yuviladi va 45—50°S xaroratda kuritiladi. Magniy peroksidni, yana magniy oksidni xavo kislorodi atmosfe-rasida 500°S gacha kizdirilib xam olinadi.

DF talabiga kura, preparat uz tarkibida magniy peroksidni 25 % dan kam saklamasligi kerak. Preparat tarkibining kalgan qismini magniy oksid tashkil kiladi.

Magniy peroksid xidsiz, ok engil kukun, suvda erimaydi, suyultirilgan mineral kislotalarda sekinlik bilan erib, vodorod peroksid xosil kiladi.

Magniy peroksidning chinligini aniklashda, avval uni kislotalarda eritiladi. Sungra eritmada vodorod peroksid­ni odatdagicha suyukdikning efir katlamida kuk rangli perxromat kislota xosil kilish reaksiyasi buyicha, magniyni esa unga ammoniy xlorid ishtirokida, natriy gidrofosfat va ammiak eritmalari ta’sir ettirib, ok chukma xolida chuktirib aniklanadi:



Magniy peroksid mikdorini xam vodorod peroksid kabi permanganometrik usul buyicha aniklanadi. Buning uchun ma’lum mikdorda olingan preparatni avval suyultirilgan sulfat kislotasida eritib, sungra uni kaliy permanga-natning 0,1 mol eritmasi bilan titrlanadi.

Vodorod peroksidning 3 % li eritmasi va gidroperit tibbiyotda sirtdan antiseptik modda sifatida ishlatiladi. Yiringli yaralarni zararsizlantirishda, stomatit va angina kasalliklarida ogiz va tomokni chaykashda, shu-ningdek kulok, kuz va ba’zi boshka kasalliklarda kullana-di. Bir dona gidroperit tabletkasining 15 ml suvdagi eritmasi taxminan 3 % li, bir stakan suvda eritilgani esa 0,25 % vodorod peroksid eritmasiga teng. Vodorod peroksid preparatlarining dezinfeksiyalovchi xossasi ularning tana-dagi yiring, tukima va kon tarkibidagi turli oksidlovchi va kaytaruvchi xossaga ega moddalar ta’sirida parchalanib, atom xolida kislorod xosil kilishiga va uning bakteriotsid ta’siriga asoslangan.

Magniy peroksid tibbiyotda asosan dispepsiya, Korin va ichaklarda bijgish jarayonlarida va ich ketish kasallikla­rida kullanadi. Bu preparatning xam bakteriotsid ta’siri, uning tarkibidagi magniy peroksid me’dada vodorod peroksid xosil kilishi va keyinchalik parchalanib, bakterio-

sid ta’sir kursatuvchi kislorod atomining ajralib chikarishiga asoslangan.

Retseptda vodorod peroksidning konsentratsiyasi kursa-tilmagan bulsa, u xolda preparatning fakat 3 % li eritmasi (Solutio Hydrogenii peroxydi diluta) beriladi.

Vodorod peroksid va magniy peroksidni korongi va salkin joyda, ogzi shisha kopkok bilan zich yopiladigan idishlarda savdanadi. Gidroperitni xam kuruk, salkin va korongi joylarda saklanadi

OLTINGUGURT PREPARATLARI

Oltingugurt tabiatda erkin va turli birikmalar xolida uchraydi. Uning keng tarkalgan sulfid birikmalariga:

FeS — temir kolchedani, CuS — mis yaltirogi, CuFeS₂ — mis kolchedani, PbS —kurgoshin yaltirogi, HgS- kinovar, ZnS —aldama pyx, CdS — kadmiy sulfid, As₂S₃— auri-pigment va boshkalar, sulfat birikmalariga esa MgSO₄*10H₂O^ krezit, CaS0₄-2H₂0— gips, CuS0₄-

• 
  Na2S0₄ — glauberit, Na₂S0₄ • 10H₂O — mirabilit, Na₂S0₄-
  
• 
  MgS0₄- 10N₂O— astroxonit va boshkalar misol buladi.
  

Oltingugurt preparatlaridan chuktirilgan oltingugurt va natriy tiosulfat tibbiyotda teri va turli ichki kasalliklarni davolashda keng kullanadi.