3-mavzu: talab, taklif va bozor munosabati reja

Iste'molchi xohish-istaklari. Iste'molchi xohish-istaklaridagi o'zgarishlar talabni o'zgartirishi mumkin. Kelajakda narxlarni ko'tarilishini ehtimolligi iste'molchilarga hozirni o'zida sotib olishga undaydi, bu holat hozirgi talab darajasini ko'tarib yuboradi. Ayni shu holat tez sur'atda faoliyat ko'rsatadigan ko'chmas mulk bozori arida bo'lib o'tadi. Haridorlar yangi uy-joylarni narxlari oshib ketishi mumkinligidan shoshib qolishadi. Ba'zi haridorlar agar o'zlari xolilagan uylarni sotib olmasalar, “modadan orqada qolish’dan qo'rqishadi. Boshqa haridorlar bu uylarni keyinroq sotib yuborishni rejalashtiradilar¹


Taklif tushunchasi va taklif qonuni.
Taklif ma'lum vaqt oralig'idagi narxlarning muayyan darajasida ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchilar tomonidan ma'lum turdagi tovar va xizmatlarning bozorga chiqarilgan miqdori taklif deyiladi¹ Narx o'zgarishi bilan sotishga chiqariladigan mahsulot miqdori ham o'zgarishi sababli talab kabi taklifning ham bir qator muqobil variantlari mavjud bo'ladi.

Taklif ma’lum vaqt ichida mayyan narxlarda haridorlar sotib olishlarini mumkin bo’lgan tovarlaning turli hil miqdoriniko'rsatuvchi yoy hisoblanadi. Chizma 8.4da don qandaydir ishlab chiqaruvchining tahminiy taklif jadvali aks ettirilgan. U turli narxlarda ishlab chiqarilishi mumkin bo'lgan don miqdrolami ko'rsatib beradi.
Taklif qonuni chizma 8.4 dagi grafik narx va talab etilgan miqdor orasidagi bilvosita munosabatini aks ettiradi. Narx o'sishi bilan, talab etilgan miqdor oshadi; narx pasaysa, miqdor ham pasayadi. Bu munosabat taklif qonuni deyiladi. Taklif chizmasidan firmalar pastroq narxdan ko ra balandroq narxda mahsulotlarni sotish yokitaklif etish uchun ishlab chiqaradi. Bu, o'z navbatida, manoga egadir. Iste'molchilarga to'siq bo'ladigan omillardan biri bu tovaming narxidir. Narx qancha baland bo'lsa, iste'molchi tovarni shuncha kam sotib oladi. Ta'mino’lchi esa mahsulot narxidan kelib chiqadigan foydaga ega bo'ladi. Taklif etuvchi uchun narx foyda demakdir, bu narsa unga ko'proq tovar ishlab chiqarishga turtki bo'ladi. Narxlar qancha baland bo'lsa, tovar ishlab chiqarishga rag'bat ham shuncha oshadi. Muqobil tovarlar orasidagi resurslarni o'zgartira oladigan fermemi misol qilaylik. Narxning ko'tarilib borishi bilan, Chizma 8.4 dagi grafikda ko'rstilganidek, fermer big'doy, suli va soya yetishtiriladigan yer maydonlariga don ekib yuboradi. Donning yuqori narxi fermerga uni ishlab chiqarish, yetishtirish va hosil olgunga qadar ketkazgan sarfni qoplasga yordam beradi. Bundan olinadigan natija esa ko'proq don yetishtiri 1 ishidir. Endi esa ishlab chiqaruvchini misolida olib qaraylik. Tovaming ba'zi miqdoridan farqli o'laroq, ishlab chiqaruvchillar odatda me'yoriy narxni oshib borishiga guvoh bo'ladilar ya'ni mahsulotdan yana ко'prog'ini ishlab chiqarishga qo'shilgan narx evaziga. Ayniqsa, firmaning zavod yoki texnikalari kabi resurslarini kengaytirib bo'lmaydi, shuning uchun firma ko'proq tovar ishlab chiqarish uchun ko'proq ishchi kuchidan foydalanadi. Ammo, ma'lum turdagi zavod va texnikaga nisbatan mehnat ko'payib borgani bois, qo'shimcha ishchilar texnikalardan to'liq islilata olish imkoniyatiga ega bo’lolmaydi. Masalan, kelib qo'shilgan qo'shimcha ishchilar boshqa texnikalarni olib kelinishini kutishlari mumkin. Natijada, har bir kelib qo'shilgan ishchi kamroq tovar ishlab chiqaradi va tovaming keyingi qismining me'yoriy narxi ko'tarilib ketadi. Firma, o'z navbatida, agar tovarlardan ko'proq daromad ko'rmasalar, ularni ishlab chiqarmay qo'yadilar.