3 mundarija

 
O‟lchamlar zanjirlarining sinfi 
Sinflash 
xususiyati 
O‟lchamlar zanjiri- 
ning nomi 
Tavsifnomalari 
 
Mahsulotdagi 
Har bir detal uchun 
Bir detal yuzalari yoki о‟qlarining 
nisbatan joylashishi va aniqligini 
aniqlaydi. 
 
    О‟rni bо‟yicha 
 
 
 
           Yig‟ish 
Mashinaning  yig‟ilgan mexanizmda 
qaysi bir parametrining nisbatan 
joylashishni va aniqligini aniqlaydi. 
 
 
Aniqlikka еrishish usuli 
bо‟yicha 
 
Кompensatorsiz 
Tashkil еtuvchi zvenolarning talab 
еtilgan aniqligi о‟zaroalmashinuvchi 
detallar bilan ta‟minlanganligi. 
 
Кompensator bilan 
Berkituvchi zvenoning talab еtilgan 
aniqligiga kompensator yordamida 
amalga oshiriladi. 
 
 
 
 
Zvenolarning joylashi-
shi bо‟yicha 
Tо‟g‟ri chiziqli 
O‟lchamlar zanjiri zvenolari о‟zaro 
parallel chiziqlarda joylashgan. 
 
Yassi 
O‟lchamlar zanjiri zvenolari bitta yoki 
bir-nechta parallel tekisliklarda  
joylashgan. 
Fazoviy 
O‟lchamlar zanjiri zvenolari parallel 
bо‟lmagan tekisliklarda joylashgan. 
 
O‟zaro bog‟lanish 
xarakteriga qarab 
Mustaqil 
Hamma zvenolar bitta о‟lchamlar 
zanjiriga kiradi. 
O‟zaro bog‟liq 
Bitta yoki bir-nechta zvenolar, ikkita 
yoki kо‟proq о‟lchamlar zanjiriga kiradi. 
 
natijasida tayyorlangan detallar yoki yig‟ilgan mashinalar sifati tо‟g‟risida aniq bir 
fikr  aytish  mumkin  bо‟ladi.  Texnologik  dopusk  kichik  bо‟lishi  kerak  yoki  hech 
bо‟lmaganda  konstruktornikiga  teng.  Agarda  bu  shartlarga  rioya  qilinmayotgan 
bо‟lsa,  detallarni  tayyorlash  texnologik  jarayonini  о‟zgartirish  (yoki  davom 
еttirish) zarur. 
         О‟lchamlar  zanjirlari  yordami  bilan  hisoblashlarda  ba‟zi-bir  qoidalarni 
qо‟llash zarur.  О‟lchamlar  zanjiri  tashkil  еtuvchi  zvenosini uzaytirilishi natijasida 
berkituvchi  zveno  uzaysa,  kattalashtiruvchi  zveno  deb  ataladi  va 

A
i
  bilan 
belgilanadi.  О‟lchamlar  zanjiri  tashkil  еtuvchi  zvenosini  uzaytirish  bilan 
berkituvchi zveno kichiklashsa, kichiklashtiruvchi zveno deb yuritiladi va 

A
i
bilan 
belgilanadi. Tayyorlanuvchi detal yoki yig‟iluvchi mashina uchun kattalashtiruvchi 
yoki  kichiklashtiruvchi  zvenolar  kо‟rinishidagi  bо‟laklarni  tasvirlovchi  tegishli 
zanjirli  sxemalar  tuziladi  (17.1-  rasm).  Bu  rasmda  keltirilgan  zanjirda  A4 
kattalashtiruvchi zveno, A1,A2 va A3 lar kichiklashtiruvchi zvenolar hisoblanadi. 

---

94 
 
        О‟lchamlar  zanjirlari  yordamida,  qoida  bо‟yicha  ikkita  masala  echiladi. 
Birinchidan, berkituvchi  zvenoning  berilgan  parametrlari  bо‟yicha  tashkil  еtuvchi 
zvenolarning parametrlari aniqlanadi (tо‟g‟ri masala echiladi). Ikkinchidan, tashkil 
еtuvchi  zvenolarning  berilgan  parametrlari  bо‟yicha  berkituvchi  zvenoning  
parametrlari  aniqlanadi  (teskari  masala  echiladi),  ya‟ni  “Maksimum-minimum” 
usulida tekshiruv hisobi bajariladi. 
Zvenolar о‟lchamlarining og‟ishlari ikki usul bilan hisoblanadi: 
         Birinchisi  “Maksimum-minimum”  usuli  deb  ataladi.  Bunda,  hisoblashlarda 
og‟ishlarning  maksimal  yoki  minimal  qiymatlari  hisobga  olinadi,  qaysilar  doimo 
ishchi  chizmalarda  yoki  texnik  talablarda  kо‟rsatilgan  bо‟ladi.  Bu  usul 
hisoblashlarni sezilarli soddalashtiradi, biroq uning aniqligi bu holda nisbatan past 
bо‟lishi  mumkin,  chunki  nominal  miqdordan  faktik  og‟ishlar  еmas,  balki 
chegaraviylari hisobga olinadi. 
         Ikkinchi  usul  еhtimollik  deb  ataladi.  U,  chegaraviylarni  еmas,  balki 
о‟lchamlarni  taqsimlanish  qonunlari  asosida  kо‟proq  еhtimol  og‟ishlarni  hisobga 
oladi. Bu usul ancha sermehnat bо‟lishiga qaramay, kо‟proq aniq usul hisoblanadi. 
         О‟lchamlar zanjirlari nazariyasining asosiy tenglamasi quyidagicha