3. O‘zgarmas tok elektr mashinalari O‘z- o‘zidan uyg‘otishli generatorlar

5- rasm. CHo‘tkalar 
2-tutqich; 3- prujina. 
- shamollatgich (ventilyator) mashinani shamollatish uchug xavo oqimi xosil qilish uchun 
qo‘llaniladi. 
Stanina panel joylashtirilgan bo‘lib unga chulg‘amlar uchlari chiqarilgan bo‘ladi. Ular 
quyidagicha belgilanadi: yakor chulg‘amlari YA
1
va YA
2
; parallel qo‘zg‘atish chulg‘ami SH
1
va 
SH
2
; ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘ami S
1
va S
2
1 raqami bilan chulg‘am boshi, 2 raqam bilan
chulg‘am oxiri belgilanadi. 
Mashina staninasiga tablichka o‘rnatilgan bo‘lib unda mashinani barcha nominal 
ma’lumotlari berilgan bo‘ladi. 
Generatorlar ishlatish xususiyatlariga ko‘ra bir-birlaridan farq qiluvchi bir necha turlarga
bo‘linadi.Ularning bu xususiyatlari generatorning uyg‘otish chulg‘amlari qanday manbalardan 
ta’minlanishiga bog‘lik bo‘lib, shunga ko‘ra ular ikki turga bo‘linadi: 
1. Uyg‘otish chulg‘ami tashqi o‘zgarmas tok manbaiga ulanagan mustaqil uyg‘otishli 
generatorlar. 
2. O‘z-o‘zidan uyg‘otuvchi, ya’ni uyg‘otish chulg‘ami shu generator yakoridan tok olib
ishlaydigan generatorlar. 

---

Generatoryakorbironbirxarakatmanbai (gidrotrubina, bug‘trubinasi, ichkiyonardvigateli, 
shamolparrakvash.o‘.) yordamida xarakatga keltirilsa uni chulg‘amlarida EYUK induksiyalanadi. 
Agar yakorning aylanishlar soni minutiga 
𝜂 bo‘lsa, uni chulg‘amlarida xosil bo‘lgan EYUK 
quyidagicha bo‘ladi: 
E = S P F 
bunda F- magnit oqimi. 
Generatorda mexanik energiyani elektr energiyaga aylantiradigan mexanik quvvat bo‘ladi. 
R
m
=M
𝝎 
YAkorda vujudga kelgan eYUKni e’tiborga olsak, mexanik quvvatni quyidagicha yozmsh 
mumkin. 
R= EI
ya 
bunda I