3. O‘zgarmas tok elektr mashinalari O‘z- o‘zidan uyg‘otishli generatorlar

 
5-rasm. Vattmetr va xisoblagichni ulanish sxemalari.  bunda Z
n
- yuklama 
O‘zgarmas tok mashinalari xalq xo‘jaligini turli soxalarida, ya’ni mashinasozlik, to‘qimachilik 
va engil sanoati korxonalarida, transport xamda qishloq xo‘jaligida keng tarqalgan. 
Vazifasi bo‘yicha o‘zgarmas tok mashinalari generator va dvigatellarga bo‘linadi. 
Generatorlar mexanik energiyani elektr energiyaga, dvigatellar esa elektr energiyani mexanik 
energiyaga aylantiradi. 
Ta’qidlab o‘tish joizki, ayni bir mashina xam generator, xam elektr dvigatel bo‘lib ishlashi 
mumkin. 
O‘zgarmastok elektrgeneratorlari elektroliz qurilmalarida, akkumilyatorlarni 
zarayadlashda, o‘zgarmas dok dvigatellariga tok berishda, elektr payvandlashda ishlatiladi. 
Elektrdvigatellar elektr transportida (tramvay, trolleybus, metro poezdlari, lift, elektr 
poezdlari, elektrokara), ko‘pchilik yuk ko‘targichlarda, dastgoxlarda ishlatiladi. 

---

Elektr mashinalarini ishlashi elektromagnit induksiyasi xodisasiga va magnit maydoni 
bilan tokli o‘tkazgichlarni o‘zaro ta’sirlanishiga asoslangan. 
O‘zgarmas tok mashinalari quyidagi qismlardan iborat
1-rasm. O‘zgarmas tok mashinasini umumiy ko‘rinishi 
1- kollektor; 2-cho‘tkalar; 3-yakor; 4-o‘zak; 5-g‘altak; 6-ventilyator; 7- stator;
8-podshipnik shiti; 9-o‘q. 
 
- mashinani qo‘zg‘almas qismi stator statika, uni ichki qismiga bosh qutblar o‘zagi 
o‘rnatilgan 
(2-rasm); 
2- rasm. Stator 
1-bosh qutblar; qo‘shimcha qutblar; 3-stanina; 4- o‘zak; 5-bolt; 6-stanina;
7- chulg‘am; 8-qutb uchlari. 
- aylanuvchi qism, yakor, u o‘qdan,o‘zakdan , cho‘lg‘amlardan va kollektordan iborat 
( 3-
rasm); 

---

3-rasm. YAkor 
1-qisuvchi shayba; 2-bandagi uchun joy; 3- kollektor uchun joy; 4- bolt. 
- kollektor aloxida –aloxida mis plastinkalardan silindr shaklida yasaladi 
( 4-rasm)
4- rasm. Kollektor 
1- kollektor g‘ilofi; 2- qotirish uchun bolt; 3-xalqa; 4-izolyasiya; 5- qotirgich; 6-
ilgak; 7-plastinkalar. 
u generatorlarda mexanik to‘g‘rilagich vazifasini bajaradi, chunki u yakor chulg‘amlaridan 
o‘zgaruvchan tokni o‘zgarmas tokka aylantirib toshqi zanjirga beradi;
- cho‘tkalar kollektor yuzasi bilan elektr kontaktni xosil qiladi va ular cho‘tka tutgichlarga 
o‘rnatiladi 
( 5- rasm) 

---