3. O‘zgarmas tok elektr mashinalari O‘z- o‘zidan uyg‘otishli generatorlar

---

2-mavzu: Transformatorlar 
Reja 
1. Transformatorlarning ish holatlari: salt ishlash holati. Salt ishlash toki. 
2. Uch fazali transformatorning fazifasi va qo‘llanish sohalari.
3. O‘zgarmas tok elektr mashinalari 
4. O‘z- o‘zidan uyg‘otishli generatorlar 
5. Asinxron mashinalar 
6. Asinxron mashinani ishga tushirish 
7. Sinxron mashinalar. 
8. Sinxron geniratorining tavsiflari va elektromagnit quvvati. 
Elektr energiyani elektrostansiyadan uzoqda joylashgan iste’molchilarga uzatishda tarmoq 
ishlaridagi isroflar xamda elektr uzatish tarmoqlari qurilishiga ketadigan xarajatlarni kamaytirish
uchun kuchlanish bir necha yuz ming voltga oshiriladi. 
Iste’mol qilinadigan joy ( axoli yashash joylar, sanoat va qishloq xo‘jalik korxonalari)larda 
esa yuqori kuchlanish iste’molchilar kuchlanishi (380,220,127 V) ga qadar pasaytiriladi. 
Kuchlanish transformatorlar yordamida kuchaytiriladi va pasaytiriladi. 
Oddiy bir fazali transformator (1-rasm) elektrotexnik po‘lat listlardan yig‘ilgan o‘zakdan 
iborat bo‘lib unga bir-biridan va o‘zakdan izolyasiyalangan ikkita chulg‘am o‘ralgan. Tok 
manbaiga ulangan 1-cho‘lg‘am birlamchi,iste’molchiga ulangan chulg‘am ikkilamchi deb 
ataladi. 
1-rasm. Birfazalitransformatorni elektromagnitsxemasi:
 
1-birlamchi chulg‘am; 2-o‘zak; 3-ikkilamchi chulg‘am; 4-iste’molchi ( yuklama) 
Transformatorni ishlash prinsipi elektromagnit induksiyasi xodisasiga asoslangan. 
Birlamchi cho‘lg‘amdan o‘zgaruvchan tok oqganda uzakda o‘zgaruvchan magnit oqimi F xosil 
bo‘lib ikkala chulg‘amlarni kesib o‘tadi va ularda EYUK lar (o‘z induksiya E
1
va o‘zaroinduksiya 

---

E
2
ni induksiyalaydi.Ma’lum chastota va o‘zgarmas magnit oqimida EYUK qiymatlari xar bir 
chulg‘amda ularni chulg‘amlar soniga bog‘liq bo‘ladi. 
Birlamchi chulg‘amdagi EYUK ni ikkilamchi chulg‘amdagi EYUKka nisbati ular 
chulg‘amlari soni nisbatiga teng bo‘lib transformatsiyalashkoeffitsienti deb ataladi: