3. O‘zgarmas tok elektr mashinalari O‘z- o‘zidan uyg‘otishli generatorlar

f =
𝒑
𝒏
𝟔𝟎
yokin=
𝟔𝟎∙𝒇
𝒑
, 
 
bunda f – tok chastotasi; 
𝒑-juftqutblarsoni ;n-aylanish chastotasi. 
Xar qanday elektr mashinasi kabi sinxron generator xam qaytuvchandir, ya’ni u xam 
generator,xam dvigatel sifatida ishlay oladi. 
Sinxron generator elektr energiyasi ishlab chiqarish protsessida ishlatiladigan o‘zgaruvchan 
tok generatorining asosiy tipidir. 
Sinxron generatorning ishlash prinsipi va tuzilishi 

---

Sinxrongeneratorningishlashprinsipi 
elektromagnitinduksiyaxodisasigaasoslanganvamexanik energiyanio‘zgaruvchantokning elektr 
energiyasigaaylantirishdaniborat. 
Sinxron generator yakor va induktordan tuziladi.Generatorning yakori uch fazali chulg‘am 
3 po‘lat listlardan tayyorlangan pazlar 2 va stanina 1 dan iborat. 
Generatorning induktori-rotori kuchli elektromagnitdan iborat bo‘ladi va magnit maydon 
xosil qilish uchun xizmat qiladi. 
Sinxron generatorning rotori aniq ko‘rinib turuvchi qutbli yoki aniq ko‘rinmaydigan qutbli
qilib yasaladi. 
Rotor xarakatlantirilsa, magnit kuch chiziqlarini kesib o‘tib,unda eYUK xosil bo‘ladi.Bu 
eYUK xosil qilgan tok yarim o‘tkazgichli to‘g‘rilagich oraqali o‘tib, o‘zgarmas tokga aylanadi va 
uyg‘otish chulg‘ami bo‘ylab o‘tadi. Natijada generatorning magnit maydoni kuchayadi va undagi
kuchlanish nomianl katalikka ega bo‘ladi. 
Sinxron generatorning xosil qilgan energiyasi iste’molchiga sirpanish kontaktlar-kontakt 
xalkalar va cho‘tkalar vositasida uzatiladi. 
Amalda qutblari rotorda,yakori esa statorda joylashgan sinxron generatorlar ko‘p 
qo‘llaniladi. 
CHo‘lg‘amning uchlari generator valiga maxkamlangan kontaktli xalkalarga ulanadi. 
Xalqalarga qo‘zg‘almas cho‘tkalar o‘rnatilgan bo‘lib, bu cho‘tkalar uyg‘otish chulg‘amiga tashqi 
energiya manbaidan o‘zgarmas tok beradi. 
uyg‘otish chulg‘ami bilan ishlaydigan sinxron generator ko‘rsatilgan. 
Ochiq qutbli sinxron generatorlarning birlamchi dvigateli sifatida gidravlik trubinalar 
xizmat qiladi.SHuning uchun ochiq qutbli sinxron generatorlargidrogeneratorlar deb yuritiladi. 
Aylanish chastotasi katta bo‘lganda rotori bunday tuzilgan generatorlarning mexanik 
mustaxkamligi etarli bo‘lmaydi. 
YOpiq qutbli generatorlar uchun birlamchi dvigatel bo‘lib bug‘ trubinalari xizmat qiladi. 
YOpiq qutbli sinxron generatorlar trubogeneratorlar deb ataladi. 

---

Elektr stansiyalarida bir-biriga parallel biriktirilgan bir nechta generator ishlaydi.Natijada 
elektr stansiya uzluksiz energiya berib turish imkoniga ega bo‘ladi. 
Xozir bir necha elektr stansiyalar bir-birlari bilan biriktirilib,energetika sistemalari 
tuzilmoqda, energetika sistemasida elektr stansiyalarining parallel ishlashi natijasida elektr 
energiya ishlab chiqarish va tarqatish texnik jixatidan xam foydalidir.SHuning uchun sinxron 
generatorlarning parallel ishlashi katta amaliy axamiyatga ega. 
Sinxron generatorlarni parallel ishlatish uchun quyidagi shartlar bajarilishi kerak: 
1) Generatorning EYUK elektr tarmog‘ining kuchlanishiga teng bo‘lishi; 
2) Generatorning chastotasi elektr tarmog‘ining chastotasiga teng bo‘lishi; 
3) Generator va elektr tarmog‘i kuchlanishi fazalarining ketma-ketligi bir xil bo‘lishi; 
4) Generator EYUK vektori E
0
va tarmoqkuchlanishi U qarama-qarshi fazada (bir-
biridan 180
0
ga siljigan) bo‘lishi zarur.
116 rasmada
ikkita sinxron generatorning parallel ishlatilishi tasvirlangan.