3. O‘zgarmas tok elektr mashinalari O‘z- o‘zidan uyg‘otishli generatorlar

 ya 
– yakordan iste’molchiga oqadigan tok: 
I
ya
=
𝑬
𝑹
𝒚𝒂+
𝑹
𝒚𝒖
 
bunda
𝑅
𝑦𝑎
- yakor chulg‘ami qarshiligi; 
𝑅
𝑦𝑢
-yuklama qarshiligi 
Demak o‘zgarmas tok generatorining yakori xosil qilgan mexanik quvvat yakor 
chulg‘amidagi tok va EYUK ko‘paytmasiga teng ekan. 
O‘zgaruvchan tok mashinalari-dvigatellar va generatorlar ikki katta guruxga bo‘linadilar,ya’ni 
asinxron mashinalar va sinxron mashinalar . 
Asinxron o‘zgaruvchan tok mashinalarida aylanuvchan magnit maydon aylanish chastotasi
xarakatlanuvchi qism (rotor) aylanish chastotasidan mashinada sodir bo‘ladigan fizik jarayonlar
xususiyatlariga bog‘liq xolda farq qiladi. 

---

Sinxron o‘zgaruvchan tok mashinalarida esa rotorni aylanish chastotasi aylanuvchi magnit 
maydoni aylanish chastotasiga teng bo‘ladi.
Fazalar soniga bog‘liq xolda o‘zgaruvchan tok mashinalari uch va bir fazali bo‘ladi.
Barcha elektr mashinalari kabi o‘zgaruvchan tok mashinalari xam qaytuvchanlik xususiyatiga 
ega bo‘lib xam dvigatel xam generator bo‘lib ishlay oladilar. Ammo sinxron , uch va bir fazali
asinxron o‘zgaruvchan tok mashinalari ayrim xususiyatlarga ega bo‘lganligi bois ularni qo‘llash 
soxalari aniq belgilangan. Masalan, uch fazali mashinalar iqtisodiy ko‘rsatkichlari yuqori
bo‘lganlagi bois bir fazalilarga nisbatan ko‘proq tarqalgan. SHuningdek, sinxron mashinalar esa 
asosan generator sifatida ishlatiladi (barcha zamonaviy elektrostansiyalar ular bilan jixozlangan) 
sinxron dvigatellar esa ishlab chiqarishda kam uchraydi. 
Uch fazali asinxron elektrodvigatellar xozirgi kunda sanoat va qishloq xo‘jaligi ishlab 
chiqarishidagi elektr qurilmalari va jixozlari uchun asosiy xarakat manbai bo‘lib qolmoqda.
O‘zgarmas tok va sinxron elektrodvigatellari esa juda kam xollarda qo‘llaniladi. 
Ko‘pchilik xollarda ishchi mashinalarda qisqa tutashtirilgan rotorli uch fazali
elektrodvigatellar qo‘llaniladi.Bunday elektrodvigatellar faza rotorli elektrodvigatellrga
nisbatan soddaroq tuzilishga ega, narxi arzon , bikirligi yuqori , oson boshqariladi, ish
jarayondagi ko‘rsatkichlari yuqoriroq (quvvat koeffitsienti va foydali ish koeffitsienti). Qisqa 
tutashtirilgan elektrodvagatellarini kamchiligiga ularni yurgizish tokini nisbat kattaligidir. 
CHegaralangan quvvatli elektr stansiyalari va nimstansiyalarda ularni ishga tushirishda
tarmoqda sezilarli kuchlanish pasayishi kuzatiladi va bu xolat ushbu dvigatelni o‘ziga xam, 
qo‘shni iste’molchilar ishiga xam murakkablik keltiradi. 
Qisqa tutashtirilgan rotorli elektrodvigatellarni yurgizib yuborish uchun ta’minlovchi tarmoq
quvvati etarli bo‘lmagan xollarda faza rotorli elektrodvigatellarni qo‘llash tavsiya etiladi. 
Sinxron generatorlar sanoatda keng ishlatiladi. 
Elektr energiyasi sinxron generatorlarda xosil qilinadi. Bunda birlamchi dvigatel sifatida 
gidravlik dvigatel bug‘ turbinalari yoki ichki yonuv dvigatellari ishlatilishi mumkin. Sinxron 
generatorlarda tok chastotasi va aylanish chastotasi quyidagicha bo‘ladi: