3. O‘zgarmas tok elektr mashinalari O‘z- o‘zidan uyg‘otishli generatorlar

sp
– iste’molchilarni FIKi, yuklanish darajasi, bir paytda ishlash imkoniyatlari,
sos 𝜑 
sini xisobga oluvchi koeffitsient. 
∑ 𝑹
𝒖𝒔𝒕 ,
- iste’molchilarni o‘rnatilgan quvvatlari yig‘indisi.
Maxsus transformatorlar 

---

STAN, STN, TS, STSH, TD rusumli payvandlashtransformatorlari o‘zgaruvchan tokda 
metallarni elektr payvandlashda qo‘llaniladi. Ta’minlovchi tarmoq kuchlanishi 380 yoki 220 V, 
salt ishlash ikkilamchi kuchlanish 50...65 V, ishchi kuchlanish 20....30V, iste’mol quvvati 24....43 
kVA. 
Payvandlash tok kuchi o‘zakdagi xavo oralig‘ini yoki chulg‘amlar orasidagi masofani (TS) 
o‘zgartirish bilan amalga oshiriladi. Xavo oralig‘ini oshirish va chulg‘amlar orasidagi masofani 
qisqartirish orqali payvandlash toki oshiriladi ( va ozaytiriladi). 
Avtotransformatorlar ( bir va uch fazali) turli sxemalarda kuchlanishni pasaytirish va 
kuchaytirish uchun ishlatiladi. 
Bunday transformatorlarni ikki chulg‘amli transformatorlardan farqi shuki, ularda past 
kuchlanishli chulg‘am yuqori kuchlanishli chulg‘amni bir qismi xisoblanadi,ya’ni ikkala 
chulg‘am bir - birlari bilan elektrik bog‘langan. 
3-rasm. Avtotransformatorlarni elektrsxemasi: 
a- bir fazali, b- uch fazali, v- kuchlanish rostlagichi. 
Avtotransformatorlarni afzalligi –chulg‘amlarga sarflanadigan mis sarfini ozligi, FIK ni 
yuqoriligi. 
Kamchiligi-yuqori va past kuchlanishli chulg‘amlarni elektrik bog‘lanishi va qisqa tutashuv 
tokini yuqoriligi. 

---

O‘lchovtokvakuchlanishtransformatorlari o‘zgaruvchan tok zanjirlarida o‘lchov 
asboblari (ampermetr, voltmetr, vattmetr, xisoblagich - schetchik va boshqalar) o‘lchash 
chegarasini oshirish xamda xodimlar xavfsizligini ta’minlash uchun qo‘llaniladi. 
O‘lchov transformatorlari graduirovkasida transformatsiyalash koeffitsenti xisobga olingan 
asboblar bilan xam ishlatilishi mumkin yoki o‘lchayotgan kattalikni xaqiqiy qiymatini topish 
uchun transformator pasportida ko‘rsatilgan transformatsiya koeffitsientiga kuchaytirish kerak 
bo‘ladi. 
O‘lchov kuchlanish transformatorlari tarmoqqa parallel, o‘lchov tok transformatorlari esa 
ketma-ket ulanadi.Eslatib o‘tish joizki, o‘lchov tok transformatorlarini normal ish rejimi “qisqa 
tutashuv” xisoblanadi.SHuning uchun uni chulg‘amlari ishlash davomida o‘lchov asbobiga 
ulangan bo‘ladi yoki qisqa tutashtirib qo‘yish lozim. Aks xolda unda xosil bo‘lgan yuqori 
kuchlanish uni ishdan chiqishiga sabab bo‘ladi.