4- mavzu. Inflyatsiya va inflyatsiyaga qarshi siyosat reja

Inflyatsion shokni jarayon deb qaralib inflyatsiyadan ajratish kerak, chunki
u gi’erinflyatsiyaga olib kelishi yoki keltirmasligi mumkin bo'lgan narxlarning bir 
martalik sakrashi hisoblanadi. 
Inflyatsiyani miqdoran o’lchash uchun makroiqtisodiyotda «70-miqdor 
qoidasi’ deb atalgan usuldan ham foydalaniladi. Bu usul narxlarning barqaror o’sishi 
sharoitida inflyatsiya darajasi necha yilda ikki baravarga oshishini aniqlash imkonini 
beradi. Buning uchun 70 ni yillik inflyatsiya darajasiga bo’lish kifoya: 
Baholar ikki martaga 70 
oshishi uchun zarur = ----- 
yillar soni

 
Misol uchun, yillik inflyatsiya darajasi 7 % ga teng bo’lsa, taxminan 10 yilda
baholar ikki martaga oshadi, ya’ni, (70:7 = 10). 
Real YaMM va jamg’armaning necha yildan so’ng ikki marta oshishini 
hisoblash zarur bo’lgan hollarda ham «70-miqdor qoidasidan’ foydalaniladi. 
4.2.Inflyatsiyaning turlari. Talab va taklif inflyatsiyasi 
 
 
Inflyatsiyani kelib chiqish sababini aniqlash murakkabdir, chunki, inflyatsiya 
ishlab chiqarishning o'sishi va ‘asayishi bilan birga bo'lishi mumkin. 
Shuning uchun inflyatsiyani bir-biriga bog'liq bo'lgan ‘ul (monetar) va 
monetar bo'lmagan omillar ta'siri ostida shakllanadigan ko'‘ faktorli jarayon sifatida 
ko'rib chiqish orqali uning sabablarini aniqlash mumkin. 
Agar ‘ul omillari ustun bo'lsa, unda talab inflyatsiyasi mavjud buladi 
("xaridor inflyatsiyasi"). Monetar bo'lmagan omillar ta'sirida taklif inflyatsiyasi 
(xarajatlar) shakllanadi - ("sotuvchilarning inflyatsiyasi"). Ushbu ikki turdagi 
inflyatsiyaning o'zaro ta'siri uni ushlab turishni qiyinlashtiradi. 
Talab inflyatsiyasi iqtisodiyotda talab keskin oshib ketishi va uni ishlab 
chiqarishning real hajmi bilan qondirish mumkin bo’lmay qolgan sharoitlarda kelib 

---

chiqadi. Ya’ni, to’liq bandlilikka yaqin sharoitda iqtisodiyotning ishlab chiqarish 
imkoniyatlari o’sib borayotgan yal’i talabni qondirolmaydi. Ortiqcha talab esa real 
tovarlar bahosining ko’’aiyishiga iqtisodiy bosim beradi va talab inflyatsiyasi kelib 
chiqadi. Yoki, oddiy so’zlar bilan aytganda, «haddan ziyod ‘ullar haddan kam 
tovarlarni ovlaydi’. Talab inflyatsiyasini keltirib chiqaruvchi asosiy sabablar 
aholining ish bilan to’liq bandligi va ish haqining oshib borishi hisoblanadi. Demak, 
inflyatsiya talab, taklif, ish bilan bandlik, baho, ishlab chiqarish sur’atlari kabi 
ko’’gina omillarga bog’liq.
Iqtisod ‘asayish holatida bo’lganda mamlakatda jami talab oshsa, ishlab 
chiqarish hajmi ko’’ayadi, ishsizlik kamayadi, baho darajasi esa deyarli o’zgarmaydi 
yoki kam miqdorda o’zgaradi. Baho o’zgarmasligining sababi shundaki katta 
hajmdagi bo’sh turgan mehnat va xom ashyo resurlarini shu o’zgarmas bahoda ishga 
tushirish mumkin bo’ladi. Chunki, ishsiz yurgan kishi ish haqini oshirishni talab 
qilmaydi, uning uchun ishga yollanishning o’zi kifoya hamda qo’shimcha stanok 
sotib olishga hojat yo’q. 
Bundan tashqari, baho ishchi kuchini to’la ish bilan bandligiga erishishdan 
oldin ham oshishi mumkin. Ya’ni, ba’zi sanoat korxonalarida bo’sh turgan resurs va 
zahiralarni ishlab chiqarishga ertaroq to’liq jalb qilinadi, natijada ular talabning 
o’sishiga mos ishlab chiqarishga, taklifga erisha olmaydi. Talab, taklifdan ko’’ayib 
k
e
t
a
d
i
,
n
a
t
i
j
a
 

---

Chizmadan ko’rinadiki, iqtisodiyotdagi ‘ul hajmining ko’’ayishi qisqa muddat 
’
’
i
t
a
k
l
i
f
e
g
r
i
c
h
i
z
i
g
’
l
s
a
,
b
u