4- mavzu. Inflyatsiya va inflyatsiyaga qarshi siyosat reja

4.3-chizma
Filli’s egri chizig’i 
Ishsizlik darajasi va inflyatsiya sur’atining maqbul miqdorlari quyidagi 
formula ko’rinishida tasvirlanishi mumkin: 
Yh – Y’ 

= 

kut + f ( ------------- ) + ε 
Y’ 
Bu yerda: 

- inflyatsiyaning haqiqiy darajasi;

kut- inflyatsiyaning 
kutilayotgan darajasi;
Yh – Y’ 
f ( ------------) + ε -  talab inflyatsiyasi; 
Y’ 
f - Filli’s egri chizig’ining og’ish burchagini belgilovchi em’irik koeffisent; 
ε - tashqi baho shoki ( taklif inflyatsiyasi). 
Ouken qonuniga ko’ra YaIMning uzilishi, ya’ni (Yh – Y’) / Y’ miqdor 
davriy ishsizlikning o’zgarishiga bog’liqligi sababli qisqa muddatli Filli’s egri 
chizig’ini tenglamasini quyidagicha tasvirlash mumkin: 

= 

kut - β [ u -u

] + ε
Keltirilgan tenglamadan ko’rinib turibdiki, haqiqiy inflyatsiya darajasi 
miqdori kutilayotgan nflyasiya darajasiga hamda tashqi baho shoklari darajasi bilan 
to’g’ri bog’liqlikka, davriy ishsizlik darajasi bilan esa teskari bog’likka ega ekan.

---

Hukumat Filli’s egri chizig’iga asoslanib, qisqa davr uchun, iqtisodiy siyosat 
maqsadlaridan kelib chiqib ishsizlik va inflyatsiya darajalarining istalgan 
kombinasiyasini tanlashi mumkin. 
 
4.4 Aksilinflyatsiya siyosati 
Makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash borasidagi chora tadbirlarning 
muhim qismi aksilinflyatsiya siyosatidir. 
Aksilinflyatsiya siyosati-baholar umumiy darajasini barqarorlashtirish, 
inflyasion keskinlikni yumshatishga yo’naltirilgan makroiqtisodiy siyosat. 
Aksilinflyatsiya siyosati inflyatsiyani yuzaga keltirgan sabablarni tugatishga 
qaratilgan faol va inflyatsiya sharoitlariga moslashishga qaratilgan ‘assiv
ko’rinishda bo’lishi mumkin.
Aksilinflyatsiya siyosati o’z ichiga quyidagilarni oladi: 
-yal’i talabni tartibga solish; 
-yal’i taklifni tartibga solish. 
Birinchi yo'nalishni keynsliklar, ikkinchisini monetaristlar afzal ko'rishdi. 
Keynschi iqtisodchilar birinchi yo’nalish tarafdorlari bo’lib, ular davlat 
buyurtmasi va arzon kredit hisobiga samarali talabni shakllantirish asosida yal’i 
taklif darajasini ko’tarish mumkin deb hisoblashadi. Hukumatning bu tadbirlar 
iqtisodiy ‘asayishni qisqartiradi va ishsizlikni kamaytiradi. Ammo bunday 
aksilinflyatsiya siyosati davlat byudjeti taqchilligini yuzaga keltiradi va qo’shimcha 
‘ul emissiyasiga ehtiyoj tug’diradi. Keyns davlat byudjeti taqchilligini davlat 
tomonidan olinadigan uzoq muddatli qarzlar hisobiga qo’lashni taklif etgan. 
Aksilinflyatsiya siyosatining monetarstik yo’nalishi tarafdorlari keyinchalik, 
keynschilarning inflyatsiyaga qarshi kurash bo’yicha takliflari doimo samara 
beravermagandan so’ng va kamchiliklari yuzaga chiqib qolgach yuzaga keldi. 
Jumladan, bir qator mamlakatlarda davlat qarzi haddan oshib ketdi. Bunday 
sharoitda monetaristlar radikal aksilinflyatsiya usullarini taklif etishdi. Ular yal’i 
talabni 
konfiskasiya 
ti’idagi ‘ul islohoti o’tkazish hisobiga cheklash va byudjet 
taqchilligini ijtimoiy dasturlarni qisqartirish kamaytirishni taklif etishdi”
*
. 

---

Monetaristlar inflyatsiya aynan ‘ul bilan bog’liq hodisa bo’lganligi sababli 
shok tera’iyasi ‘ul massasining o’sish sur’atlarini keskin qisqartiradi va inflyatsiya 
sur’atlarini tushiradi deb hisoblashadi. Ammo bunda ishlab chiqarish keskin 
‘asayishi va bandlilik qisqarishi mumkin. 
Konfiskasiya 
ti’idagi shok tera’iyasi 
ko’rinishlaridan biri bo’lib 
daromadlarning va baholarning nominal darajalarini o’zgartirmagan holda eski 
‘ullarni belgilangan nisbatda yangisiga alishtirishtirish hisoblanadi.
Bunday tadbirlar aholi tomonidan nbohir qabul qilinishi sababli,u qisqa 
muddatda samara berishi zarur. 
Monetaristlar tomonidan taklif qilinayotgan aksilinflyatsiya siyosatining yana 
bir ko’rinishi - inflyatsiya sur’atlarini asta sekinlik bilan ‘asaytirib borish 
(graduallash) usulidir. Bu usulda inflyatsiya sur’atlari ‘ul massasini ko’’ marotalaba, 
lekin oz ozdan kamaytirish orqali ‘ul massasining o’sish sur’atini ‘asaytirishni 
ko’zda tutadi. Graduallash usuli inflyatsiyani asta sekinlik bilan ‘asaytira borib 
iqtisodiyotda chuqur ‘asayishni oldini olish imkonini beradi. 
Graduallash usulini qo’llash ‘ul massasi va baholar darajasining yillik o’sish 
sur’ati 20-30 foizdan oshmaganda muvaffaqiyatli bo’ladi, deb hisoblanadi. 
Aksilinflyatsiya siyosatining monetar usullarga muqobil bo’lgan 
variantlaridan biri baholar va daromadlarni tartibga solish siyosatidir. Bu usul 
daromadlarning o’sishi va baholarning o’sishi ni muvofiqlashtirishni ( ada’tiv 
siyosat) ko’zda tutadi.
Daromadlar va baholarni tartibga solish siyosatini amalga oshirish hukumat 
tomonidan baholar (narxlar) va daromadlar darajalarini muzlatib qo’yish, ‘ul 
ko’rinishidagi ish haqining o’sishini o’rtacha mehnat unumdorligining o’sishiga 
bog’lab qo’yish orqali amalga oshiriladi. 
Inflyatsiyaga qarshi kurashish bo'yicha aniq chora-tadbirlarni tanlash har bir 
mamlakat uchun o'ziga xos xususiyatlar va chuqurlikka ega bo'lgan inflyatsiya 
xususiyati bilan belgilanadi. Unga qarshi kurash bo'yicha chora-tadbirlar to'‘lami 
inflyatsiya xususiyatiga qarab belgilanadi. Inflyatsiya sabablari haddan tashqari 
talab (talab inflyatsiyasi) yoki ish haqi , materiallar va tarkibiy qismlarga narxlarning 

---

o'sishi (xarajatlar inflyatsiyasi), milliy valyutaning ‘ast kursi va boshqalar bo'lishi 
mumkin, bu inflyatsiya jarayonlarini jilovlashga qaratilgan chora-tadbirlar majmuini 
oldindan belgilab beradi. 
“Soliqlar tarkibini o’zgartirish, yal’i soliq tushumlaridagi to’g’ridan-to’g’ri 
soliqlarning ulushini kamaytirish, bilvosita soliqlar ulushini ko’’aytirish, soliq 
stavkalarini ‘asaytirish, ularning rag’batlantirish funksiyalarini kuchaytirish, davlat 
byudjeti xarajatlarini ‘asaytirish kabilar ham inflyatsiyaga qarshi kurash tadbirlari 
hisoblanadi”
*
. 
Aksilinflyatsiya siyosatining u yoki bu turini tanlash inflyatsiya 
jarayonlarining xususiyatiga bog’liq. 
Inflyatsiyaning yuqori sur’atlarini oldini olish uchun hukumat quyidagilarni 
ta’minlashi kerak: 
- 
samarali soliq tizimini va davlat xarajatlarining barqarorligini; 
- 
‘ul massasi va milliy daromadning bir maromdagi o’sish sur’atlarini; 
- 
“inflyatsiyani im’ort qilish” ga yo’l qo’ymaslik.
Har kanday inflyatsiyaning negizida asosiy iqtisodiy muvozanatlarning 
buzilishi yotadi. Shu sababli inflyatsiyaga qarshi kurash — uni shunchaki bostirish 
emas, balki iqtisodiyotda vujudga kelgan nomutanosiblikni bartaraf etishga 
qaratilgan baquvvat tarkibiy siyosatini amalga oshirishdir. Bir qator chet 
mamlakatlarning inflyatsiyaga qarshi kurash tajribasi shuni ko’rsatadiki, ular 
inflyatsiya bilan iqtisodiyot tarkibiy tuzilishining buzilishi bir-biriga chambarchas 
bog’liq ekanligini anglagan holda, muomala sohasini qat’iy boshqarish va to’lovga 
qobiliyatli ortiqcha umumiy talabni bartaraf etish bilangina cheklanmadilar. 
Muayyan maqsadlarga qaratilgan yirik investisiya dasturlarini ishlab chiqdilar va 
amalga oshirdilar. Bu dasturlar ana shu nomutanosiblikni tugatish va, binobarin, 
inflyatsiyani keltirib chiqaruvchi sabablarni bartaraf etish imkonini berdi. 
O'z-o'zini tekshirish va muhokama uchun savollar 
1. Inflyatsiyaning klassik ta'rifini bering. 
2. Inflyatsiya sabablari qanday? 

---

3. Inflyatsiya qanday namoyon bo'ladi? 
4. "Inflyatsiya darajasi" nima? Buni qanday aniqlash mumkin? 
5. Inflyatsiya turlarining mohiyatini kengaytiring. 
6. Filli’s egri chizig'i nima ekanligini tushuntiring. 
7. Inflyatsiyaga qarshi strategiya va taktikaning mohiyati nimada? 
6. A. Okun qonunining mohiyati nimada?