4. Bitta tirqishli to‘siqdagi Fraungofer difraksiyasi Yorug‘lik difraksiyasi

Difraktsiyaviy panjara
Kengligi a bo‘lgan, tiniq bo‘lmagan oraliqlar bilan bo‘lingan, bir xil b kenglikdagi parallel tirqishlar qatori -difraktsiyaviy panjara deb ataladi. Buyerda d = a + b kattalik difraktsiyaviy panjara davri yoki doimiysi deb ataladi.
Parallel nurlar dastasi tushayotgan, ikkita tirqishdan iborat eng sodda panjarani ko‘rib chiqaylik (147 - rasm).
147 – rasm. Eng sodda difraksiyavioy panjara.
Ikkita tirqishda kuzatiladigan difraktsiyaviy manzara minimum va maksimumlari holatlari bir tirqishli difraktsiyadagi holatlar ustiga tushmaydi. Chunki ikki tirqishli holda, nurlarning birinchi tirqish va ikkinchi tirqishlardan hosil bo‘lgan interferentsiyasi tufayli difraktsiyaviy manzaralar bir-birining ustiga tushmaydilar.
Maksimum va minimum kuzatilishi shartlari quyidagichadir:
, (1)
, (2)
Istalgan R nuqtada uchta imkoniyat bo‘lishi mumkin:
a) (1)- va (2)- difraktsiyaviy manzaralar maksimumlari bir-birini ustiga tushadi;
b) bitta manzara maksimumi ikkinchi manzara minimumiga mos tushadi;
g) bitta manzara minimumi ikkinchi manzara minimumiga mos tushadi.
a) va b) holatlar manzarasi bir-birini ustiga tushganda R nuqtada maksimum va minimum kuzatiladi. b) holatda faqat minimum kuzatiladi.
Shunday qilib, ikkita tirqishdagi difraktsiya manzarasida, bitta tirqishdagiga nisbatan maksimumlar ko‘proq kuzatiladi. Tirqishlar soni oshishi minimumlar sonini oshishiga olib keladi.
va
kattaliklar, mos ravishda, burchakli va chiziqli dispersiya deb ataladi.
Bu yerda va , to‘lqin uzunligi bilan farq qiladigan spektral chiziqlar orasidagi burchakli chiziqli masofalardir.
Difraktsiyaviy panjaraning burchakli dispersiyasini topishga harakat qilamiz. Buning uchun bosh maksimum kuzatilishi shartini differentsiyalaymiz


j ning kichik qiymatlarida, cos j» 1 ga teng. Shuning uchun

ga teng bo‘ladi.
Difraktsiyaviy panjaraning aniqlash kuchideb o‘lchovsiz kattalikka aytiladi. Bu kattalik ikkita yonma-yon turgan spektral chiziqlarni alohida aniqlash imkoniyatini ko‘rsatadi (148 - rasm).