4 И. С. Хотамов, У. Ф. Алиқулов. Нейромаркетинг ва психологик

2-жадвал. 
Нейромаркетингда қўлланиладиган инструментал тадқиқот 
усуллари 
Усулни
нг номи 
Қисқача 
ёритилиши 
Кучли 
томонлари 
Кучсиз 
томонлари 
Жаҳон 
миқёсида 
қулайлиги 
Татбиқ 
этишнинг 
гипотетик 
ва аниқ 
имкониятла
ри 
Таҳистос Таҳистоскоп (грк.- -кичик нарх; -тор
Деярли
Диққат

---

30 
коп
tachistos
–жадал,
тезкор ва skopeo-
кўраяпман)-
берилган
рағбатлардан
синаловчининг
таъсирланишини
унинг
ушбу
рағбатга
ҳаракат
жавобини рўйхатга
олиш
орқали
белгилаб
бориш
имконини берувчи
асбоб.
-енгил
интерпретац
ияланадиган
натижалар;
-бошқа
усулларни
татбиқ этиш
билан бирга
турли
тажрибалард
а
фойдаланиш
имконияти;
-катта
тадқиқотлар
тажрибаси;
фойдаланиш
имконияти;
-жавоб
таъсирнинг
асосланганлиг
и;
-таъсирнинг
ривожланиш
жараёнини ва
йўлдош
жараённи
кузатиш
имконияти
йўқлиги;
жойларда
тадқиқот:
- рағбатларни
англаш
тезлиги;
-қабул қилиш
тезлиги
ва
аниқлигини
тадқиқ этиш;
-ёрдамчи
сифатида
фойдаланишд
а ҳисоблаш
нуқтаси
берилиши;
Гальвано
метр
Терининг
электр
сезувчанлигини
ўлчашга
мўлжалланган.
Икки
усулдан
фойдаланилади:
Фере ўлчами, бунда
терига заиф электр
токини ўтказишда
терининг
қаршилигини
ўлчаш белгилаб
борилади
ва
Тарханов
ўлчами,
бунда тери билан
деяр мослашадиган
заиф ток белгилаб
борилади.
-паст нарх;
-енгил
интерпретац
ияланадиган
натижалар;
-бошқа
усулларни
татбиқ этиш
билан бирга
турли
тажрибалард
а
фойдаланиш
имконияти;
-катта
тадқиқотлар
тажрибаси;
-усулнинг ..
-симпатик
асаб
тизими
таъсирининг
ўзига
хос
эмаслиги;
Деярли ҳар
жойда
Стресс
даражасини
психофизиол
огик баҳолаш
Eye
camera
(кўзлар
ҳаракати
ни
кузатиш
учун
камера)
Кўзлар
ва
гавҳарнинг
ҳаракатини
кузатиш асбоби
-
аввалги
усулларга
нисбатан
кенг қўллаш
имконияти;
-ўртача нарх;
-нисбатан
осон
интерпретац
ияланадиган
натижалар;
-баъзи
ҳолатларда
таъсирнинг
ўзига
хос
эмаслиги;
-руҳий
ноқулайлик;
-
ходимнинг
малакаси
ва
интерпретаци
я
усулига
кучли
боғлиқлиги;
Ўртача
-эътибор
вақти
кўрсаткичлар
и;
-
эътибор
урғулари
(акцент);
-қабул қилиш
тезлиги;
-объектни
ўрганиш
йўлларини
белгилаш;
- юзабилити
ва ҳ.к.
ЭМГ
(электро
нейроми
Электронейромиогр
афия (ЭМГ) – юзаки
ёки
игнасимон
-
усулнинг
юқори
қулайлиги ва
-тадқиқот
вақтида руҳий
ноқулайлик;
Ўртача
Маркетингда
-
синалатганни

---

31 
ография) электродлар
ёрдамида мушак
толаларини
уйғотишда
жониворлар
ва
инсонлар
скелкти
мушакларида юзага
келадиган
биоэлектрик
салоўитни
тадҳиҳ
этиш усули.
сезувчанлиги
;
-қулай нарх;
-рўйхатга
олинган
таъсирларни
нг
ўзига
хослиги;
-бошқа
усулларни
татбиқ этиш
билан бирга
турли
тажрибалард
а
фойдаланиш
имконияти;
-олинган
маълумотларн
и
интерпретаци
ялаш
ва
тадқиқот
ўтказиш учун
малакали
ходимни жалб
этиш
зарурати
нг
ҳиссий
садосини
тадқиқ этиш;
ЭЭГ
(электрэ
нцефало
графия)
Электрэнцефалогра
фия (ЭЭГ) (электро-
грекча – encephalos-
бош мия + грамма)-
қобиқнинг
функционал ҳолати,
миянинг қобиқости
таркиби, шунингдек
мураккаб пўстлоқ-
пўстлоқости ўзаро
таъсирини
акс
эттирувчи бош
миянинг электрик
фаоллиги тартиби
-
усулнинг
юқори
қулайлиги ва
сезувчанлиги
;
нархлар;
-бошқа
усулларни
татбиқ этиш
билан бирга
турли
тажрибалард
а
фойдаланиш
имконияти;
-юқори
вақтинчалик
ҳал этиш;
- аниқланган
фаоллик
топографияс
ини
(уч
ўлчамли)
олиш
имконияти;
-катта
тадқиқотлар
тажрибаси;
-эксперт
синфи
тизимларинин
г
юқори
нархлари;
-тадқиқот
вақтида баъзи
руҳий
ноқулайликла
р;
-
олинган
маълумотларн
инг
устувор
хос эмаслиги;
-
тадқиқот
ўтказиш учун
малакали
ходимни жалб
этиш
зарурати;
-мия
қобиғининг
фаоллиги
бўйича устун
маълумотларн
и олиш.
-
эксперт
синфига
тегишли
бўлмаган
тизимлар
учун
юқори;
-
эксперт
тизимлари
учун паст.
Эътиборни
тадқиқ этиш;
-ҳиссий
таъсирланиш;
-хотира;
- жиззакилик;
-
бош
миянинг
бошқа
функционал
ҳолатининг
бир
неча
тадқиқотлари
.

---

32 
Уйғотил
ган
солоҳият
лар
Бош
миянинг
уйғотилган
салоҳиятлари
мувофиқ
таҳлилчининг
қўзғатишига
жавобан
юзага
келувчи
мия
нейронларининг
электрик
фаоллигини намоён
этади.
-
усулнинг
юқори
қулайлиги ва
сезувчанлиги
;
-
эксперт
синфига
тааллуқли
бўлмаган
тизимдан
фойдаланиш
ҳолатларида
қулай
нархлар;
-олинган
таъсирнинг
ўзига
хослиги;
-тадқиқот
вақтида баъзи
руҳий
ноқулайликла
р;
тадқиқот
ўтказиш учун
малакали
ходимни жалб
этиш
зарурати;
-мия
қобиғининг
фаоллиги
бўйича
маълумотларн
и олиш.
-
эксперт
синфига
тегишли
бўлмаган
тизимлар
учун
юқори;
-
эксперт
тизимлари
учун паст.
Эътиборни
тадқиқ этиш;
-ҳиссий
таъсирланиш;
-хотира;
- жиззакилик;
-бош
миянинг
бошқа
функционал
ҳолатининг
бир
неча
тадқиқотлари
.
Манба: А. Трайндл, “Нейромаркетинг” перевод с немецкого, Москва, 
2007й. 
Юқорида келтирилган жадвалдан кўриниб тўрганидек, барча
санаб ўтилган усуллар учун ўзининг кучли ва кучсиз томонлари
хосдир. Бунда барча тадқиқот усулларининг ягона ифодаланган
камчилиги, Ўзбекистон амалиёти доирасида кўпинча учраб турувчи
тадқиқотчиларнинг малакасизлиги, кучсизроқ муҳит ҳисобланади.
Шу билан бирга Ўзбекистон бозорида тадқиқотнинг замонавий
инструментал усулларининг катта қисми иқтисодий тараққий
этмаган фанлараро ва фанлар орасидаги алоқалар тўлиқ
ривожланмаганлиги сабабли тадқиқотчиларга қийинчилик туғдиради.
Юқорида ёритиб ўтилган вазият нейроиқтисодий ва
нейромаркетинг тадқиқотларида амалий талаб йўқлигидан келиб
чиқади ва мазкур фанларнинг ривожланишини сусайтиради.
Уларнинг (фанларнинг) бирор-бир ютуқлари фақатгина алоҳида
тараққий этган хорижий тадқиқот марказлари ва истеъмол
маданиятини яратиш ва аниқ тадбиқ этиладиган услубий аппаратнинг

---

33 
чегараларини кенгайтиришга интилаётган ташаббусчиларнинг
маълум қисми ҳисобига юз бермоқда.
Бунда доимий буюртмачи ҳар қандай ҳолатда ҳам унинг нозик
елкасига юк бўладиган маълумотлар юкидан четлашган ҳолда юзага
келган конъюнктурага нисбатан мойилроқ экани қизиқарли ҳолат
албатта. Ушбу излашлар ташаббусида улкан хизматлар анъанавий
маркетинг соҳасининг алоҳида мутахасссисларининг кенг
аризаларига тегишли эканини тан олиш керак. Бу ҳолат ушбу
рисоланинг муаллифларини хафа қила олмайди, чунки нейрофан
вакиллари ва ушбу соҳа амалиётчилари билан фаол алоқани йўлга
қўйиш ўрнига баъзи маркетологлар фанни чуқурлаштириб ўрганиш,
мавзуни юзаки кўриб чиқишни афзал кўрган ҳолда қўшимча билим
олишни истамайдилар.
Кенг омма унинг устига тушадиган барча маълумотлар ичида
нима аниқ маълумот эканини эмас, балки алоҳида олинган шахсий
фикр деб ҳисоблаши ва авваламбор ўз хулосаларида янада қулайроқ
бўлган иккинчисига таяниши табиий ҳолатдир. Бу ерда ушбу
мавзуда тушунарсиз ва қийин қабул қилинадиган материалларни
ёзувчи ва вазиятлар ривожини бошқарилмайдиган маълумотлар
оқимига ҳавола қилувчи мутахассисларнинг ўзи айбдордир. Ва
ниҳоят, бу соҳада кундан кунга кенг тарқалаётган «шаманлик»
алоҳида эсга олишга лойиқ. Ҳозирги кунда жадал «нейромаркетинг»
мавзусида тезкор пулларни олишга уринишнинг икки яққол
тенденцияларини (ёки икки аниқ белгиланган синфини) кўриш
мумкин. Булардан биринчиси унинг чекловлари, имкониятларни аниқ
англамай туриб алоҳида усулларини татбиқ этиш ва олинган

---

34 
натижаларни тўғри таърифлашни билиш ҳисобланади. Иккинчиси
эса – ўзини клиник ишончли ва барқарор натижалар берувчи ёки
аксинча реал мутахассилар томонидан қабул қилинмаган, лекин
«шаманлар» томонидан нейромаркетинг деб номланувчи буюк
сирлиликка бағишланган доирага қўшилиш имконияти ва
панациянинг ром этувчи бўлаги сифатида фаол илгари суриладиган
усуллари сифатида ўзини тавсия этиб улгурмаган янги ташҳис
усуллари пайдо бўлишидир.
Мазкур рисола барча тадқиқот усулларини ёритиб бериш ва
ушбу усулларни тадбиқ этишнинг барча эҳтимолий соҳаларини
тўлиқ англашни мақсад қилиб олмаган, шу билан бирга мазкур
жадвал доирасида кенг академик доираларда тан олинган, вақтда ва
олиб борилган тажрибаларда синалган амалиётда фаол қўлланилиши
мумкин бўлган нейрофизиологик тадқиқотлар келтирилган.

1.4. Нейромаркетингда истеъмолчилар бозорини 
сегментлашнинг ўзига хос хусусиятлари 
Бозорни таҳлил килиш учун сон ва сифат курсаткичлари,
шунингдек, рақобат ҳолатининг тавсифномаси, тармокни тузилиши
ва таксимлашни тузилиши курсаткичлари ишлатилиши мумкин.
Бозорни таҳлил килиш учун курсаткичлар қуйидаги жадвалда
берилган.
Таҳлилдан ташқари бозор сегментини танлашда сегментлашни
режалаштириш кўзда тутилади. Сегментлашни режалаштириш
жараёни қуйидаги босқичларни ўз ичига олади:
1. Истеъмолчилар талаблари ва тавсифномаларини аниқлаш

---

35 
2. Истеъмолчиларнинг
турли-туманлиги ва ўхшашлиги
таҳлили
3. Истеъмолчилар гуруҳлари соҳасини ишлаб чиқиш
4. Истеъмол сегментини танлаш
5. Рақобат муҳитида компания ўрнини аниқлаш
6. Барча
маркетинг-микс
комплекси
чора-тадбирлари
режасини ишлаб чиқиш.
3-жадвал.
Бозорни таҳлил қилиш учун кўрсаткичлар
Кўрсаткичлар 
Тавсифнома 
Сон курсаткичлари
Бозор сиғими, бозорни ривожланиш динамикаси,
фирманинг бозордаги улуши, бозор салоҳияти ва
бошқалар
Сифат кўрсаткичлари Эҳтиёжни тузилиши, харид мотивлари, уларнинг
динамикаси,
харид
жараёни,
эҳтиёжларни
стабиллаш, ахборотлаштириш
Рақобат муҳити
Рақобатчи фирмаларнинг маҳсулот сотиш ҳажми,
фойдаланаётган
маркетинг
стратегиялари,
молиявий қўллаб қувватлаш имкониятлари
Харидорлар
тузилиши
Харидорлар сони, харидор тури, харидорлар сони
динамикаси, харидорларни худудий хусусиятлари
Тармоқ тузилиши
Ўхшаш товарлар таклиф қилаётган сотувчилар
сони, сотувчилар тури, уларни ишлаб чиқаришни
ташкил этиш даражаси, рақобатдаги потенциал
имкониятлар, ишлаб чиқариш қувватлари ҳажми
Тақсимлашнинг
тузилиши
Географик хусусиятлар, сотиш тармоқларининг
хусусиятлари, транспорт билан таъминланганлиги