4-lekciya. Ma'lumotlar bazasining relyatsion modeli va munosabatlar Ma`lumotlarning modeli

Familiya	Bo`lim
Staj
5742	Ivanov	SAPR	12
6931	Petrov	№5	25
2345	Sidorov	laboratoriya	21

Бирламчи калит

Xodimlar

Xodim kod	Familiya	№ boshliq	Lavozim
4781	Ivanov	5742	M.n.s
5325	Petrov	6931	S.p.s
3120	Sidorov	5742	P.s
1230	Yashin	2345	Inj
2138	Yudin	6931	Bosh inj

Иккиламчи калит

7.2-rasm. Munosabat kalitlariga namuna
Aloqalar bo`yicha butunlik talabi – bu MBdagi munosabatlar bir-biri bilan aloqalar orqali bog`langanligi oqibatida vujudga keladigan hamda relyatsion MBga qo`yiladigan cheklovdan iborat.
Aloqalar bo`yicha butunlik talabining mohiyati quyidagicha. Aloqadagi munosabatda yuzaga keladigan tashqi kalitning har bir qiymati uchun aloqa ko`rsatkichi olib boradigan munosabatda xuddi shunday qiymatli birlamchi kalitga ega kortej mavjud bo`lishi shart.
Ma`lumotlarning aloqalari butunligini ta`minlash uchun ko`pgina MBBTlarda tashqi kalitlar deb nomlanuvchi mexanizm mavjud. Bu mexanizmning mohiyati shundan iboratki, biror munosabatning bir atributiga (yoki atributlari guruhiga) boshqa munosabatning birlamchi kaliti bilan bog`liqlik (ko`rsatkich) belgilab qo`yiladi hamda bu holat ushbu munosabatlar orasida tobelik aloqalarini vujudga keltiradi. Bunda, birlamchi kalitiga boshqa munosabatning tashqi kalitidan ko`rsatkich keladigan munosabatga asosiy yoki master-munosabat, ko`rsatkich chiqib ketadigan munosabatga tobe yoki detail-munosabat deyiladi. Bunday ko`rsatkich belgilab qo`yilgandan so`ng MBBT aloqalarning «buzilmasligi»ni avtomatik tarzda nazorat qilish imkoniga ega bo`ladi. Bunda quyidagi amallar nazorat qilinadi:

• 
  tobe jadvalga asosiy jadvalda mavjud bo`lmagan birlamchi kalit qiymatiga mos keluvchi yozuvni kiritishga urinish;
  
• 
  asosiy jadvaldagi, tobe jadvalning hech bo`lmaganda bitta yozuvidan ko`rsatkich mavjud bo`lgan yozuvini yo`qotishga harakat qilish;
  
• 
  asosiy jadvaldagi, tobe jadvalning hech bo`lmaganda bitta yozuvidan ko`rsatkich mavjud bo`lgan yozuvi birlamchi kaliti qiymatini o`zgartirishga urinish.
  

Amalda asosiy jadval yozuvlarini yo`qotish va o`zgartirish uchun quyidagi ikki yondashuvning biridan foydalaniladi:

• 
  asosiy jadvaldagi, tobe jadvalning hech bo`lmaganda bitta yozuvidan ko`rsatkich mavjud bo`lgan barcha yozuvlarini yo`qotilishi hamda asosiy jadval birlamchi kaliti qiymatlarini o`zgartirilishini ma`n qilish;
  
• 
  asosiy jadval birlamchi kaliti qiymatidagi barcha o`zgarishlarni tobe jadval yozuvlariga ham joriy etish, ya`ni:
  
  • 
    agarda asosiy jadvaldagi biror yozuv yo`qotiladigan bo`lsa, tobe jadvaldagi ushbu yozuvga ko`rsatkich hosil qilgan barcha yozuvlar ham yo`qotilishi lozim;
    
  • 
    agarda asosiy jadvaldagi yozuvning birlamchi kaliti qiymati o`zgartiriladigan bo`lsa, tobe jadvaldagi ushbu yozuvga ko`rsatkich hosil qilgan barcha yozuvlarning tashqi kalitlari ham mos tarzda o`zgartirilishi lozim.
    

Jadvalli munosabatni ba`zan sxematik ravishda ko`rsatiladi. Bunda munosabat nomi yokiga qavs ichida atributlarni nomi yoziladi.: