4-мавзу. Араблар ва Марказий Осиёнинг бошқа ўрта аср давлатлари ҳукмронлиги даврида амал қилган солиқлар

4. Қўқон хонлигида солиқ муносабатлари.

Қўқон хонлигида ҳам Ўрта Осиё минтақасига хос бўлган ер эгалиги 
билан бирга ҳунармандчилик ҳам анча ривож топган.

Хусусан, барча йирик ҳунармандчилик турлари, тўқимачилик, 
кулолчилик, темирчилик, мисгарлик, дурадгорлик ва бошқалар анча 
йўлга қўйилган.

Қўқон хонлигидаги молия маҳкамаси (халқ тилида ўз мамлакати 
меҳнаткашларини талаш маҳкамаси) солиқ йиғувчиларнинг кўп сонли 
штатларига эга эди.

Россияга қўшилишга қадар бу ерда солиқ ундиришнинг архаик усуллари 
ва деҳқонларни иқтисодий мажбур қилишнинг оғир усуллари сақланиб 
қолган.

---

Солиқ мажбуриятлари

Хонликдаги мавжуд солиқлар тизими шариат қонун-қоидаларига мос
келсада, аҳолидан кўплаб қўшимча солиқлар ва жарималар ундириб
олиш кенг тарқалган.

Асосий солиқ хирож бўлиб, у пул ва маҳсулот тарзида ундириб олинган.

Савдогарлар ва чорвадорлар закот солиғини тўлаган, хунармандлардан
ҳам турли солиқлар, хусусан, тамға солиғи олинган.

Солиқ йиғувчи амалдорлар танобчи (ер ўлчовчи ҳамда ҳар бир таноб
ердан солиқ олувчи), закот солиғини йиғувчи амалдорлар закотчи деб
аталган.

Солиқлар қатъий белгиланган миқдорда ва вақтида йиғилиши шарт
бўлса-да, хон ва амалдорларнинг ихтиёри билан бу нарса ўзгариб
турган.

---

Солиқ мажбуриятлари

Ҳарбий ҳаракатлар пайтида, айниқса, солиқлар тури ва миқдори
оширилган.

Солиқлардан ташқари аҳоли мажбурий равишда турли ишларга
(каналлар қазиш, ариқларни тозалаш, ободончилик ишлари) ва турли
қурилишларга жалб қилинган.

Ғаллазорлардан хирож йиғими, узумзорлар, полизлар, боғлар билан
банд бўлган ерлардан танобона ундирилган, мол-мулк ва чорвадан
закот олинган.

Шахсан хонга қарашли қишлоқлардан бевосита хонга бериладиган ёки
хоннинг махсус фармони билан у ёки бу аъёнларга таъминот учун
бериладиган солиқ ундирилган холос.

---