4-мавзу. Араблар ва Марказий Осиёнинг бошқа ўрта аср давлатлари ҳукмронлиги даврида амал қилган солиқлар

Хоразм хонлигидаги солиқлар ва мажбуриятлар

Хонликда аҳолидан олинадиган умумдавлат солиқлари дастлаб асосан
хирож, закот, жузъя бўлган.

Бироқ, кейинчалик асосий солиқлардан ташқари аҳолига турли
солиқлар жорий қилина борган.

Бундан ташқари, каналларни тозалаш ва янги ариқларни қазиш учун
илк баҳорда ўз ерига эга бўлган ҳар бир хонадондан бир киши жалб
этилиб, у 15 кун ишлаб бериши шарт бўлган.

Хоразм хонлигида 25 га яқин турли доимий ва фавқулодда ўлпонлар, 
мажбуриятлар ва солиқлар бўлган.

Бу ўлпон ва мажбуриятларнинг миқдори хон ва амалдорларнинг ҳохиши 
билан белгиланган.

---

Ер солиқларининг турлари

Хива хонлигида хусусий ерларга солинадиган солиқ у ер қандай тоифага
мансублигига боғлиқ бўлган.

Масалан, ёрлиқли мулк, яъни давлат ерларидан «дахяк» (ер солиғи) 
ундирилган.

Хон ёрлиғи билан бирор шахснинг фойдаланиши учун ажратиб берилган
хусусий ерлардан дахяк ўрнига пул тарзида «салғут» олинган.

Аҳолининг қадимдан хусусий мулки ҳисобланган одатий ерлардан ҳам
салғут олинган.

Адай мулк (халқ тилида атай мулк) ерларидан ер солиғи эмас, балки 
ҳовли пули (уй-жой солиғи) ундириб олинган. Бу солиқнинг миқдори
солиқ тўловчи мол-мулкининг кўп-озлигига қараб белгиланган.

---

Савдогарларга солиқлар

Савдо ишларида белгиланган закот йиғими, тарози пули ва бошқа
солиқлардан ташқари,

хонликнинг Урганч, Хонқа, Хива, Гурлан ва бошқа савдо марказларидаги
савдогарлар ҳар йили хонга «бой пули» солиғи тўлаганлар.

Хон бу солиқни барча бой савдогарларга ўзи ҳохлаганча солган.

Бундан ташқари, савдо шаҳарларига ёрлиқлар юборилар ва уларга
биноан ҳар бир шаҳардан хон хазинасига қарз тариқасида маълум