4-мавзу. Араблар ва Марказий Осиёнинг бошқа ўрта аср давлатлари ҳукмронлиги даврида амал қилган солиқлар

сабун — ер ҳайдаш ва дон экиш мавсумларида аҳолининг маъмурият
томонидан мажбурий сафарбар этилиши (ҳашарга ўхшайди);

ёбисат — экин экиб жонлантириш, обод қилишга ер бериш.

---

Бундай солиқлар умумлаштирилган атамаларда ҳам учрайди

Муқарари – аниқ белгиланган, тўғри солиқлар;

Ихражот – давлат аппаратининг ҳаражатларини қоплаш учун
аҳолидан ундириладиган ҳар қандай йиғимлар; 

Мол (жиҳот) – даромаддан олинадиган асосий солиқ, хирожнинг
тури, миқдори ернинг сифати ва ҳолатига қараб ҳосилнинг 1/3 қисми
миқдорида бўлган.

Буларнинг ҳаммаси хон фармонларида “амалиёт” (аҳолидан
олинадиган солиқ ва мажбуриятлар) деб аталган.

---

Солиқ мажбуриятлари бажарилишини таъминлаш

Бу даврда солиқларнинг тушиши устидан назоратни молия муассасасининг
бошлиғи – МУСТАВФИЙ амалга оширган.

Солиқ тўлашдан бош тортган жамоа ёки қабила бошлиқлари қаттиқ
жазоланганлар. Ҳатто қатл жазоси ҳам қўлланилган.

Марказий Афғонистон, Муғон, Дарайи, Суф атрофларида яшаб келаётган
тулкичи қабиласи давлат хазинасига муқарари ва ошлиғ мажбуриятини уч
йилгача бажармаганлиги (унинг миқдори йилига 12000 қўйдан жами 36000 
қўйни ташкил этган) учун Абдуллахон II у ерга қўшин юбориб тулкичи 
қабиласини бу иши учун «босқин ва талон» қилмоқчи бўлади.

Шунда Хўжа Саъд ва Балх ҳокими Назарбий (1572-1582) орага тушиб, хонни
тинчлантиради. Аммо “қалбимизда у қабиладан қасос олмасликка қарор
қилдик” деб ёзган бўлсада, хон барибир айбдор шахсларни жазолайди.

---

«Ҳимоят» солиғи

«Равзат ар Ризвон» асарида Жўйбор хўжаларидан Хўжа Саъд қабилалар
билан хоннинг орасига тушиб, уларни баъзан солиқ ва йиғимлардан озод
қилишга эришилганлиги ҳолатлари ёзилади.

Шу мақсадда турли улус беклари томонидан Хўжа Саъдга хатлар –
илтимосномалар келиб турган.

Шу давр ҳужжатларига кўра бошқа даврларда кам учрайдиган солиқ тури -