4-Mavzu: Bevosita soliqlarning hisobi va hisoboti. Reja. Foyda solig‘ini hisobi va hisoboti

Boshqa daromadlar - SKning 178-moddasida boshqa daromad turlari to‘liq keltirilgan, quyida ularning bir qanchasi keltiriladi:
- hayvonlarni (qoramol, parranda, mo‘ynali va boshqa hayvonlarni, baliq va boshqalarni) tirik holda hamda ularni so‘yib, mahsulotlarini xom yoki qayta ishlangan holda, ipak qurti, chorvachilik, asalarichilik va dehqonchilik mahsulotlarini tabiiy va qayta ishlangan holda sotishdan olingan daromadlar;
- jismoniy shaxslardan tekin (shu jumladan hadya shartnomalari bo‘yicha) olingan mol-mulk yoki mulkiy huquqlar qiymati;
- xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi bekor qilinganda mehnat to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq byeriladigan ishdan bo‘shatish nafaqasi va boshqa to‘lovlar;
- moddiy yordam tariqasida:
vafot etgan xodimning oila a’zolariga yoki oila a’zosi vafot etganligi munosabati bilan xodimga byeriladigan to‘lovlar;
xodimga mehnatda mayib bo‘lganlik, kasb kasalligi yoxud sog‘liqqa boshqacha shikast etganligi bilan bog‘liq to‘lovlar;
favqulodda holatlar munosabati bilan byeriladigan to‘lovlar;
maqsadli xususiyatga ega bo‘lgan hamda xodimlar bilan yuz byergan shaxsiy tusdagi voqealar, hodisalar va tadbirlar bilan bog‘liq bo‘lgan hamda bajariladigan ish natijalariga bog‘liq bo‘lmagan to‘lovlar;
qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini byerish yoki ularni sotib olish uchun mablag‘lar byerish tarzidagi to‘lovlar;
- qonun hujjatlariga muvofiq uy-joy-kommunal xizmatlari haqini to‘lash bo‘yicha har oylik kompensatsiya pul to‘lovlari;
- ishlamaydigan pensionyerlarga yuridik shaxs tomonidan to‘lanadigan to‘lovlar.


Jismoniy shaxslarning soliq solinmaydigan daromadlari - SKning 179-moddasida jismoniy shaxslarning soliq solinmaydigan daromadlari turlari to‘liq keltirilgan, ularning bir qanchasi quyidagilardir:
- moddiy yordam summalari:
favqulodda holatlar munosabati bilan byeriladigan moddiy yordam summalari - to‘laligicha; vafot etgan xodimning oila a’zolariga yoki oila a’zosi vafot etganligi munosabati bilan xodimga byeriladigan moddiy yordam summalari - EKIHning yigirma baravarigacha miqdorda;
boshqa hollarda - soliq davri uchun EKIHning o‘n ikki baravarigacha miqdorda;
- soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni to‘laganidan keyin xususiy korxona mulkdori, fermyer xo‘jaligi boshlig‘i ixtiyorida qoladigan foyda summasi;
- jismoniy shaxslarga xususiy mulk huquqi asosida tegishli bo‘lgan mol-mulkni sotishdan olinadigan daromadlar, bundan:
qimmatli qog‘ozlarni, yuridik shaxslarning ustav jamg‘armasidagi (ustav kapitalidagi) ulushlarini (paylarini);
yashash uchun mo‘ljallanmagan joylarni;
ketma-ket keladigan o‘n ikki oylik davr ichida ikki martadan ortiq bitim tuzilgan taqdirda, uy-joylarni realizatsiya qilishdan olinadigan daromadlar mustasno;
- uy xo‘jaligida, shu jumladan dehqon xo‘jaligida yetishtirilgan hayvonlarni (qoramol, parranda, mo‘ynali va boshqa hayvonlar, baliq va boshqalarni) tirik holda hamda ularni so‘yib, mahsulotlarini xom yoki qayta ishlangan holda, sanoatda qayta ishlashdan tashqari, tabiiy va qayta ishlangan chorvachilik, asalarichilik va dehqonchilik mahsulotlarini sotishdan olinadigan daromadlar, bundan manzarali bog‘dorchilik (gulchilik) mahsulotlari mustasno. Mazkur daromadlar soliq to‘lovchi tegishli mahalliy davlat hokimiyati organi, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organi, bog‘dorchilik, uzumchilik yoki polizchilik shirkatlarining boshqaruvlari tomonidan byerilgan, realizatsiya qilingan mahsulot soliq to‘lovchi tomonidan unga yoki uning oila a’zolariga ajratilgan yer uchastkasida etishtirilganligini tasdiqlovchi belgilangan shakldagi hujjatni taqdim etgan taqdirda, soliq solishdan ozod qilinadi;
- jamg‘arma syertifikatlari, davlat qimmatli qog‘ozlari bo‘yicha daromadlar, shuningdek banklar va kredit uyushmalaridagi omonatlar bo‘yicha foizlar hamda yutuqlar.

MISOL. Tijorat banki jismoniy shaxsning depozit-so‘mlik omonati bo‘yicha yillik foizlar hisobladi. Omonat summasi 500 ming so‘mga teng, omonat bo‘yicha yillik foiz 18% miqdorida belgilangan.
Omonat bo‘yicha foizlar summasi 90 ming (500 x 18%) so‘mni tashkil etadi.
Tijorat bankidagi depozit omonati bo‘yicha foizlar ko‘rinishidagi daromadga SKning 179-moddasi 17-bandiga asosan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i solinmaydi.
Foizlar ko‘rinishidagi daromadlar mehnatga haq to‘lash tarzidagi daromadlarga kiritilmaydi, tegishincha, yagona ijtimoiy to‘lov va sug‘urta badalini hisoblash ob’ekti hisoblanmaydi.
Jismoniy shaxslarning ish haqidan olinadigan daromad solig‘ining buxgaltyeriya hisobi 6410 «Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i bo‘yicha byudjetga qarzdorlik» schyotida olib boriladi.
Jismoniy shaxslarning ish haqidan olinadigan daromad solig‘ining buxgaltyeriya hisobida aks ettirilishini misollar yordamida karab chikamiz.
1. Savdo kompaniyasida sotuvchisiga 1 200 000 so‘m va ma’muriyat xodimiga 1 320 000 so‘m mikdorida ish haqi hisoblandi:
Debet 9410 «Mehnatga haq to‘lash bo‘yicha harajatlar» 1200000 so‘m
9420 «Mehnatga haq to‘lash bo‘yicha harajatlar ma’muriyat harajatlari)» 1320000 so‘m
Kredit 6710 «Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar» 2520000 so‘m
2. Kompaniya ishchi va hizmatchilarga hisoblangan ish haqi hisobidan daromad solig‘i ushlandi. Bu xo‘jalik jarayoni buxgaltyeriya hisobida quyidagi tartibda aks ettiriladi:
Debet 6710 «Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob - kitoblar» (142 023,75+121623.75)=263647.5 so‘m
Kredit 6410 «Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i bo‘yicha byudjetga qarzdorlik» 263647.5so‘m
Ijtimoiy sugo‘rta ajratmalarini hisoblash va buxgaltyeriya hisobida aks ettirishni quyidagi misollar yordamida ko‘rib chikamiz.
3. Kompaniya ishchi-hizmatchilariga hisoblangan ish haqi hisobidan sugo‘rta to‘lovi ushlanganda:
Debet 6710 «Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar» 202560 so‘m
Kredit 6520 «Ijtimoiy sugo‘rta bo‘yicha to‘lovlar» 202560 so‘m
Ijtimoiy sugo‘rta uchun 25 foizlik ajratma hisoblanganda:
Debet 9410 « Mehnat haqi jamg‘armasidan ajramalar» 300000 so‘m
9420 « Mehnat haqi jamg‘armasidan ajramalar» 330000 so‘m
Kredit 6520 «Ijtimoiy sugo‘rta bo‘yicha to‘lovlar» 630000 so‘m
5. Ish haqidan ushlangan daromad solig‘i va ijtimoiy sugo‘rta to‘lovlariga ajratmalar hisob kitob schyotidan to‘langanda:
Debet 6410 «Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i bo‘yicha byudjetga qarzdorlik» 263647.5 so‘m
6520 «Ijtimoiy sugo‘rta bo‘yicha to‘lovlar» 202 560 so‘m
Kredit 5110 «Hisob-kitob schyoti» 466 207.5 so‘m