4-Мавзу. ХХ асрнинг иккинчи ярми – XXI асрнинг бошларида умумий фаровонлик назариясининг ривожланиши Режа

В.Артс ва Дж.Гелиссен таҳлили

Фаровонлик давлатини таснифлашга ёндашувларнинг кенг таҳлили В.Артс ва Дж.Гелиссенлар томонидан ўтказилди. Уларнинг ишлари фаровонлик давлатларининг натижавий таснифланишини яратиш мумкинми, деган муаммога бўлган қизиқиш билан белгиланган.

Артс ва Гелиссенлар ишни Эспинг-Андерсеннинг дастлабки меҳнатини таҳлил қилишдан бошладилар, унинг назариясининг ижобий ва салбий жиҳатларини қайд этдилар. Кейинчалик, улар “Фаровонлик капитализми уч дунёси” чиққандан кейин кейинги йиллар давомида ўтказилган таснифий таҳлилга мурожаат қилдилар.
“Умумий фаровонлик давлатларининг кенгайтирилган таснифидан, - деб ёзади тадқиқотчилар, - бизнинг фикримизча, Эспинг-Андерсеннинг таснифида тўғридан-тўғри эслатиб ўтилмаган давлатларнинг қизиқарли тавсифларига эътиборни жалб қиладиган олтита таснифларни ажратдик”¹³⁵.
Таҳлил қилинган таснифлаш ва уларнинг асосий тавсифлари ягона жадвалга олиб боради (8-жадвал).
Артс ва Гелиссенлар Эспинг-Андерсеннинг таснифини танқид қилишга далиллар келтирадилар¹³⁶. Ўз навбатида, Эспинг-Андерсеннинг таснифини Ўрта Ер денгизи мамлакатларини ўз таснифига киритмаганлиги учун танқид қиладилар. Унинг Ўрта Ер денгизига эътиборсизлиги “жанубий” моделнинг ёки “лотин камари” модели мавжудлиги ҳақидаги фаол дебатларга олиб келди. Кастрогалос Эспинг-Андерсеннинг нуқтаи назарини қўллаб-қувватлайди, буни Ўрта Ер денгизи бўйи мамлакатлари “пухта гуруҳни ҳосил қилмайди, аммо кўпроқ кичик тоифани, минтақавий модель кўринишини ҳосил қилади, деган фикр орқали далиллайди¹³⁷. Бироқ бошқа шарҳловчиларга кўра, Жанубий Европани алоҳида гуруҳ сифатида кўриш мантиқан тўғри бўлади. Лейбфрид, Феррера ва бошқа тадқиқотчилар Европа умумий фаровонлик давлатларининг таснифини ишлаб чиқиб, ижтимоий сиёсат алоҳида “жанубий” моделининг амал қилишини ифодалашга уриндилар¹³⁸.

8-жадвал
8-жадвал. Умумий фаровонлик давлатлари таснифининг шарҳи

Муаллиф	Умумий фаровонлик давлатларининг турлари ва уларнинг тавсифлари	Кўрсаткичлар/мезонлар
Эспинг-Андерсен (1990)	1.Либерал:декоммидификация паст даражаси; фаровонликнинг бозор тақсимоти 2. Консерватив: декоммодификация пасаяётган даражаси; ижтимоий имтиёзлар асосан, аввалги қўйилмаларга ва мақомига боғлиқ 3. Ижтимоий-демократик: декоммодификация юқори даражаси; умумий имтиёзлар ва уларнинг юқори тенглик даражаси	Декоммодификация Стратификация
Лейбфрид (1992)	Инглиз-саксон (қолдиқли):даромад ўтказмалари ҳуқуқи; биринчи тартибли компенсатор сифатида давлат ва охирги тартибли ёлловчи Бисмаркча (институционал): ижтимоий хавфсизлик ҳуқуқи; давлат биринчи тартибли компенсатор ва охирги тартибли ёлловчи сифатида. Скандинавияча (замонавий): барча учун ишлаш ҳуқуқи; универсализм: давлат биринчи тартибли ёлловчи ва охирги тартибли компенсатор сифатида. Лотин камари (ибтидоий): ишлаш ҳуқуқи ва умумий фаровонлик давлати тизими билдирилган; умумий фаровонлик давлатига ваъда қилиш (ярим институционаллаштирилган).	Камбағаллик, ижтимоий хавфсизлик ва камбағалликка нисбатан сиёсат
Кастлз ва Митчелл (1993)	Либерал: паст ижтимоий харажатлар ва аҳолини ижтимоий тенглаштириш воситалари йўқ Консерватив: юқори ижтимоий харажатлар ва ижтимоий тенгликни таъминлаш учун юқори самарали воситалардан фойдаланиш. Радикал: солиқлар ва трансфертлар тўлагунгача даромадлар тенглигига эришиш (ижтимоий сиёсатда “тенглаштирувчи” воситалар), аммо ижтимоий харажатлар паст.	Жамиятга харажатлар, имтиёзлар тенглиги, солиқлар
Сеаров (1994)