Xom ashyoga ishlov beradigan yoki uni qayta ishlaydigan sanoat tarmog’i ishlov beruvchi sanoat tarmog’i deb ataladi. - Xom ashyoga ishlov beradigan yoki uni qayta ishlaydigan sanoat tarmog’i ishlov beruvchi sanoat tarmog’i deb ataladi.
- Xom ashyo asosan tog’-kon sanoati, qishloq xo’jaligi, urmon xo’jaligi, balikchilik va boshqa tarmoqlarda qazib olinadi va tayyorlanadi. Xom ashyo sintetik yo’l bilan ham olinadi.
- Ishlov beruvchi sanoatga quyidagilar kiradi: mashinasozlik metalga ishlov berish, qora va rangli metallurgiya neftni qayta ishlash, kimyo, elektrotexnika elektron yog’ochni qayta ishlash, qurilish materiallari ishlab chiqarish, qog’oz ishlab chiqarish, to’qimachilik, tikuvchilik poyafzal, un, qand, konserva va boshqa sanoat tarqalmoqda.
- Sanoatda ishlab chiqariladigan maxsulot tan narxining asosi qismini xom ashyoga va unga ishlov berishga ketgan sarf-harajatlar tashkil qilsa, bundan sanoat ko’p mablag’ (material) talab qiladigan ishlab chiqarish deb ataladi.
- Unga sanoatning quyidagi tarmoqlari kiradi: tuqimachilik, tikuvchilik, oziq-ovqat, mashinasozlik va kimyo (fosforli va kaliyli o’g’itlar ishlab chiqarish) sanoatining ko’p tarmoqlari kiradi. Masalan, tikuvchilik harajatlarning 80 foizdan ortig’ini, oziq-ovqat sanoatida harajatlarning 80 foizini xom ashyo tashkil qiladi. Ayrim mablag’ (materialni yoki xom ashyoni) ko’p talab qiladigan tarmoqlar xom ashyo manbalariga yaqin joylashtiriladi
Maxsulot tan narxida energiya sarf-harajatlari katta bo’lgan ishlab chiqarish ko’p energiya talab qiladigan ishlab chiqarish deb ataladi. Masalan, alyuminiy ishlab chiqarish, qotishmalar ishlab chiqarish va h.k. - Maxsulot tan narxida energiya sarf-harajatlari katta bo’lgan ishlab chiqarish ko’p energiya talab qiladigan ishlab chiqarish deb ataladi. Masalan, alyuminiy ishlab chiqarish, qotishmalar ishlab chiqarish va h.k.
- Sanoatning asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: energetika, mashinasozlik, metallurgiya, kimyo, o’rmon, qurilish materiallari ishlab chiqarish, yengil va maxalliy sanoat. Hozirgi paytda sanoatning elektronika va mikrobiologiya sanoati kabi eng yangi tarmoqlari ham shakllangan.
- Sanoat ishlab chiqarishning joylashishiga qarab sanoat rayonlari, tugunlari va markazlariga ajratiladi.
- Bir yoki bir necha sanoat tarmoqlari to’plangan shahar yoki shaharcha sanoat markazi deb ataladi. Ko’p xollarda sanoat markazi ishlab chiqarishni yirikligi bilan ajralib turadi. Sanoat markazi ba’zi xollarda faqat industrial emas, balki transport vazifasini ham o’taydi.
- Bir-biri bilan o’zaro bog’langan ishlab chiqarish korxonalari to’plangan xudud sanoat tuguni (o’zeli) deb ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
