4-mavzu. O’rta asrlar iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm iqtisodiy ta’limoti

Boylik va pul nazariyalari. Merkantilistlardan farqli ravishda, U.Petti fikri buyicha, na faqat qimmatli metall va toshlar hamda pul boylik xisoblanadi, balki mamlakatning eri, uylar, kemalar, tovarlar va hatto uy jixozlari ham boylikni tashkil etadi. Bu masala buyicha o’z fikrini rivojlantirib, bizning davrda keng tarqalgan « mehnat - boylikning otasi, er esa uning onasi» degan iborani ishlatdi.

Mamlakat boyligini ko’paytirish uchun U.Petti qamoq jazosi o’rniga pul jarimasini joriy etish zarurligini, pul to’lashga «qurbi etmagan o’grilarni» esa «qullikka» mahkum etishni, ishlashga majbur qilishni tavsiya etadi. Bu merkantilistlarga qarama-qarshi tarzda, boylik, eng avvalo, mehnat bilan yaratilishini bildiradi, ya`ni xo’jalik hayotidagi pulning «asosiy» vazifasini inkor etadi.

U.Petti bu fikrni rivojlantirib, chetga pul chiqarishni taqiqlash bema`ni narsa ekanligini ko’rsatib utadi.

Qiymat nazariyasi. U.Pettining merkantilistlar g’oyasiga bo’lgan salbiy yondashuvi nafaqat boylikning mohiyatini va uni ko’paytirish yullarini tahlil qilishda, balki tovarlar qiymatining yaratilish tabiatini va bozorda ularning qimmati darajasiga ta`sir etuvchi omillarni aniqlashda xam o’z ta`sirini ko’rsatdi. Bu boradagi uning tadqiqotlari keyinchalik uni qiymatning mehnat nazariyasining birinchi muallifi deb tan olinishiga sabab bo’ldi . Umuman olganda, qiymatning mehnat nazariyasi klassik iqtisodiy maktabning asosiy belgilaridan biri xisoblanadi.

U.Petti nazariyalarining birida aytilishicha, tovar qiymati kumush qazib oluvchi mehnat bilan yaratiladi va uning «tabiiy bahosi» xisoblanadi; kumush qiymatiga tenglashtirilgan tovarlar qiymati esa ularning «xaqiqiy bozor bahosi» xisoblanadi. İkkinchi bir joyda qayd qilinishicha, tovar qiymati mehnat va er ishtirokida yaratiladi. .

Daromadlar nazariyasi. İshchilarning daromadlari, pul kapitali va er egalarining daromadlari to’g’risida U.Petti aytib o’tgan qoidalar keyinchalik klassik iqtisod maktabi vakillarining nazariy izlanishlari uchun asos bo’lib xizmat qildi. U.Petti ishchining daromadi sifatidagi ish haqini mehnatning bahosi deb xisobladi va uning darajasini ishchining yashashi uchun zarur bo’lgan vositalar minimumi bilan ifodaladi.

P.Buagilьberning iqtisodiy ta`limoti

Franciya klassik iqtisodiy maktabining asoschisi Pьer Buagilьber (1646-1714) xisoblanadi. U Angliya klassik iqtisodiy maktabining asoschisi U.Petti kabi professional iqtisodchi-olim bulgan emas. P.Buagilьber xuddi otasiga uxshab xududshunoslikdan ta`lim oldi. 31 yoshida Normandiyada sudьyalik lavozimini egalladi. U bu lavozimda 25 yil mobaynida, ya`ni deyarli umrining oxirigacha ishladi, faqat ulimidan ikki oy oldin bu lavozimni katta ugliga topshirib ketdi.