4-mavzu. O’rta asrlar iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm iqtisodiy ta’limoti

Nazariy qoidalarning o’ziga xosligi. P.Buagilьberning muxim yutig’i, U.Pettiga uxshab, ciymatning mehnat nazariyasini «asoslab» berishi xisoblanadi. Bunda u bozorda tovarlar urtasidagi almashuv nisbatlari mexanizmini sarflangan mexnat middori yoki ish vadtini xisobga olgan xolda taxlil diladi. Bu koncepciya nomukammal bulishiga daramasdan (uning asosida sarfli princip yotadi) o’z davri uchun progressiv xisoblanadi, negaki merkantilistlarning baxoning shakllanishida pulning tabiiy roli tugrisidagi koncepciyasidan keskin fard diladi.

Fiziokratlar (lat. - tabiat, xukmronlik) - bu XVIII asrdagi franciya o’z iqtisodchilari, klassik siyosiy iqtisod vakillaridir. Fiziokratlar maktabi Franciyada feodalizmdan kapitalizmga o’tish davrida vujudga keldi. Bu tasodifiy hol emas edi. Usha davrda Franciyada manufaktura ancha rivojlangan bulsada, ammo mamlakat xali xam agrar xolatda edi. Axolining asosiy dismi qishloqlarda yashar, milliy boylikning 2/3 qismi shu sohada yuzaga keltirilar edi. Tarmoq xo’jaligi ahvolini yaxshilash tadbirlari fiziokratlar tadqiqotlarining asosini tashkil etadi. Ular tarmoq xo’jaligi ni iqtisodiyotning yagona unumli sohasi deb xisobladilar. Ularning fikricha, boylik faqat tarmoq xo’jaligida yaratiladi, sanoat va savdoda esa u dayta ishlanadi va qayta taqsimlanadi, xolos. Shunga kura fiziokratlar tadqiqotni muomala sohasidan ishlab chiqarish sohasiga olib utdilar va bu bilan kapitalistik tizimning keyingi taxlili uchun asos yaratdilar.

Fransua Kene (1694-1774) fiziokratlar maktabining asoschisi xisoblanadi. F.Kene har tomonlama bilimli olim bo’lib, Versalьya dinida kambag’al dexqon oilasida dunyoga keldi. F.Kene iqtisodiyot muammolari bilan oltmish yoshidan boshlab bevosita shug’ullana boshladi.

Shuni ta`kidlab o’tish kerakki, F.Kenening iqtisodiy g’oyalari qirol saroyida - Versalda yuzaga keldi. U umrining oxirigacha usha erda yashadi va ijod qildi. F.Kenening «Fermerlar», «Don», «Aholi», «Soliqlar» nomli dastlabki iqtisodiy maqolalari Didro va D.Alamber tomonidan chop etilgan «Komus» da e`lon qilindi. 1758 yilda uning asosiy asari « iqtisodiy jadval» dunyoga keldi. F.Kene na faqat fiziokratizm maktabi asosini yaratdi, balki uning nazariy va siyosiy dasturini xam shakllantirdi. Uning fiziokratik g’oyalarini keyinchalik A.Tyurgo va boshqa bir qator francuz o’z iqtisodchilari davom ettirdilar va targ’ibot qildilar. Shunday qilib, xaqiqiy fiziokratlar maktabi yoki usha davr tili bilan aytganda «iqtisodchilar maktabi» tarkib topdi. Uning eng rivojlangan davri XVIII asrning 60-70-yillariga tug’ri keladi.