4-mavzu. O’rta asrlar iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm iqtisodiy ta’limoti

Ciymat nazariyasi. D.Rikardo, eng avvalo, kiymat nazariyasiga aloxida e`tibor karatdi. Bu kategoriyani talkin kilishdagi noaniklikni tugatish, D.Rikardo buyicha, siyosiy iktisod uchun muxim axamiyatga ega. Bu muammoni kurib chikishda u A.Smit xulosalariga asoslandi va ularni tankidiy rivojlantirishga xarakat kildi. D.Rikardo A.Smitning mazkur kategoriyaga bulgan ikki xil karashini inkor etadi va kiymat tovar ishlab chikarishga sarflangan mexnat bilan aniklanishi kerakligini yozadi. U, kiymat birlamchi, shu bois daromadlar bilan aniklanishi mumkin emas, deb xisoblaydi. Bu bilan D.Rikardo o’zini qiymatning mehnat nazariyasi tarafdori ekanligini namoyish etadi.

.

Kapital nazariyasi. D.Rikardo buyicha, kapital ishlab chikarishda foydalaniladigan mamlakat boyligining bir kismi bulib, u ozik-ovkat, kiyim-kechak, asbob-uskunalar, xom ashyo, mashinalar va b. iborat. Uning kapital tug’risidagi karashlari bu muammo bilan shug’ullangan klassik iqtisodiy maktabning boshqa vakillarining iqtisodiy qarashlari bilan xam oxang bo’lsada, ulardan farqli ravishda, bir hil kapital kuyilmasidan keladigan daromadning xar xilligi sababli kapital bir kasb turidan boshqasiga o’tib turishini ko’rsatib berdi. .

Qiyosiy ustunlik nazariyasi. D.Rikardo birinchilardan bo’lib ayrim tovarlarni ishlab chikarishdagina emas, balki mamlakatlar o’rtasida xam xalqaro mexnat taksimoti va ixtisoslashuvning foydaliligini isbotlab berdi. Xalqaro mexnat taksimotiga asoslangan holda, u kiyosiy ustunlik nazariyasini yaratdi.
J.B.Seyning iqtisodiy ta`limoti

Evropadagi ko’pchilik rivojlangan mamlakatlarda va AKЩ da. butun XIX asr davomida, ya`ni klassik siyosiy iqtisodning marjinalizm bilan o’rin almashish davriga qadar, klassik maktab g’oyalarining va koncepciyalarining keyingi rivojlanishida A.Smit ta`limoti asos bo’lib keldi. Shu ma`noda Franciyada A.Smit g’oyalarini ancha izchil va ijodiy davom ettirgan Jan Batist Sey (1767-1832) xisoblanadi.

«Sey qonuni». J.B.Sey A.Smitning erkin bozor, baxoning erkin shakllanishi, ichki va tashki savdo, tadbirkorlarning cheklanmagan erkin rakobati va protekcionizmning xar kanday kurinishiga yul kuymaslik tamoyillarini qo’llab-quvvatladi va ularni kuklarga kutardi. Agar bu tamoyillar qo’llanilsa, J.B. Sey bashoratiga ko’ra, ortiqcha ishlab chiqarish xam, ijtimoiy maxsulotni tula iste`mol kilmaslik xam bulmaydi, ya`ni iqtisodiy inkirozlarning ob`ektiv zarurligi kelib chikmaydi. U bu g’oyani rivojlantirib, o’zining «bozor konuni»ni yaratdi. U “Sey konuni” deb ataladi. Bu konunning moxiyatiga kura, xar kanday ishlab chikarish daromadlarni keltirib chikaradi, bu daromadlarga kiymati ularga teng bulgan tovarlar sotib olinadi, yalpi talab esa xamisha yalpi taklifga teng buladi. Boshqacha kilib aytganda, tovarlar taklifi o’zi uchun shaxsiy talabni yaratadi, ya`ni o’z tovarini sotib daromad olgan xar bir kishi ushbu daromadga mos ravishda talabni keltirib chiqaradi (boshqa tovarlar sotib olinadi).