4-mavzu. O‘zbekistonning milliy innovatsion tizimi

4.1-rasm. Milliy innovatsion tizimning umumiy tuzilishi.


O‘z navbatida tadqiqot va ishlab chiqarish muhiti quyidagicha tuzilishi mumkin:
1) fan va ta’lim (g‘oyalar manbalari);
2) biznes sohasi;
3) innovatsion infratuzilma.
Institutsional muhit davlat ilmiy-texnik va innovatsion siyosatini shakllantirish doirasida davlat faoliyati bilan ta’minlanadi. Ushbu zarur shartlarga asoslanib, 4.2-rasmda milliy innovatsion tizimlarni qurishning konseptual sxemasi keltirilgan:

4.2-rasm. Milliy innovatsion tizimlarni qurishning konseptual diagrammasi.


Milliy innovatsion tizimlarning eng muhim tarkibiy elementlari bu fan va ta’lim (innovatsion g‘oyalar manbasi), biznes sohasi va ilmiy ishlanmalarni tijoratlashtirishga hissa qo‘shadigan innovatsion infratuzilmaning turli elementlari.
Har qanday samarali milliy innovatsion tizimning asosiy ishtirokchisi uning barcha tarkibiy elementlari faoliyatini muvofiqlashtiradigan va yangilik uchun qulay muhit yaratilishini ta’minlaydigan davlatdir.
Milliy innovatsion tizimlarning mohiyatini chuqur anglash uchun dunyoning barcha rivojlangan mamlakatlarida shakllanishiga asos bo‘lgan quyidagi asosiy qoidalarni ta’kidlash lozim:
1. Ilm-fan (innovatsiyalarning asosiy manbai) yopiq, izolyatsiya qilingan tizim (universitetlar va ilmiy markazlar) emas, balki har bir yirik segmentning (davlat ilmiy markazlari, yirik korporatsiyalar tadqiqot markazlari, kichik ilmiy talab qiladigan korxonalar) asosiy bo‘g‘inidir.
2. Tadbirkor, firma, davlat innovatsion jarayonning alohida elementlari sifatida emas, balki murakkab tizimning o‘zaro bog‘langan bo‘g‘inlari sifatida qaraladi.
3. Innovatsion faoliyat samarali innovatsion infratuzilma va muayyan institutsional omillarning mavjudligi bilan ta’minlanadi.
Ko‘pgina zamonaviy tadqiqotchilar Milliy innovatsion tizimnini texnologiyalarni ishlab chiqish, tarqatish, ulardan foydalanish shuningdek, hukumat innovatsion jarayonlarni tartibga solish siyosatini ishlab chiqadigan va amalga oshiradigan institutsional chegaralarni shakllantirish bilan shug‘ullanadigan institutlar tarmog‘i deb ta’riflaydilar. Biroq Milliy innovatsion tizimnini shunchaki institutsional tuzilmalar to‘plami sifatida ko‘rib chiqish mumkin emas. Bu “yangi bozorlar va milliy ... biznesning raqobatbardoshlik darajasini belgilaydigan bilim va tajribani yaratish, tarqatish uchun o‘zaro bog‘liq, o‘zaro ta’sir qiluvchi institutlar tizimi”.
Milliy innovatsion tizimning muvaffaqiyatli ishlashi nafaqat kuchli ilm-fan va ta’limni, balki innovatsion sohadagi asosiy “o‘yinchilar” sifatida davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi samarali o‘zaro aloqalarni ham talab qiladi. Ushbu tizimlarning mohiyati davlat va xususiy tadbirkorlar bir-birini to‘ldiruvchi teng huquqli sheriklar sifatida harakat qiladigan davlat-xususiy innovatsion sherikligini yaratishdir. Davlat ilmiy-texnik sektorni va ta’lim tizimini - innovatsiya manbalarini qo‘llab-quvvatlaydi, davlat sektoridagi ilmiy tadqiqotlar natijalariga erkin kirish imkoniyatini beradi, ulardan tijorat maqsadlarida foydalanish uchun zarur shartsharoitlarni yaratadi, zaruriy innovatsion infratuzilmani, malakali kadrlar tayyorlash tizimini va samarali rivojlanish uchun zarur bo‘lgan me’yoriy-huquqiy bazani yaratadi. Biznes tegishli foyda olish uchun innovatsion mahsulotlar bozorida ishlashning barcha tijorat xavfini o‘z zimmasiga oladigan bo‘lsa, davlat soliqlardan o‘z dividendlarini oladi, ijtimoiy muammolarni hal qiladi va jahon arenasidagi boshqa davlatlarga nisbatan o‘z mavqeini mustahkamlaydi.
Davlat tomonidan tartibga solishning asosiy jihatlari – bu qonunchilik va me’yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish, uni yangi sharoitlarga muvofiqlashtirish, moliyalashtirish mexanizmlarini takomillashtirish hamda institutsional o‘zgarishlardir. Mazkur jihatlar institutsional tuzilmalarni o‘zgaruvchan sharoitlarga moslashtirish va ularning o‘zaro ta’sirini ta’minlash uchun zarurdir.