4-mavzu: qo‘shilgan qiymat solig‘i va aksiz solig’i qo‘shilgan qiymat solig‘ini to‘lovchilar

5. Qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkasi va hisoblash tartibi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 18 dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining 2007 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida”gi PQ-532son qaroriga muvofiq 2007 yilda soliq solinadigan barcha aylanmalar bo‘yicha 20 % miqdorida qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkasi saqlanib qolindi.
Shuningdek, import qilinadigan tovarlar, ishlar va xizmatlar bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i 20 (yigirma) foiz stavkasi bo‘yicha to‘lanadi.
Quyidagilar nol darajali stavka bo‘yicha soliqqa tortiladi:
1) erkin almashtiriladigan valyutaga tovarlar hamda O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida bajariladigan (ko‘rsatiladigan) ishlar (xizmatlar) eksporti, shu jumladan Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi mamlakatlariga yetkazib berishlar, agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarida boshqa narsa nazarda tutilmagan bo‘lsa.
Tovarlar eksportiga soliq solishda tovarni O‘zbekiston Respublikasining bojxona hududidan olib chiqish belgilovchi omil hisoblanadi. Tovarlar eksportida nol stavkasi bo‘yicha soliq solish quyidagi hujjatlar mavjud bo‘lganida qo‘llaniladi:

• kontrakt (yoki belgilangan tartibda tasdiqlangan kontrakt nusxasi);

  
  

• tovarning bojxona rasmiylashtiruvini o‘tkazadigan bojxona organining belgilari qo‘yilgan bojxona yuk deklaratsiyasi;

  
  

• eksport qilinayotgan tovarlarga xorijiy shaxs haq to‘laganligini tasdiqlaydigan to‘lov hujjatlari va bank ko‘chirmasi;

  
  

• tovarlar ko‘rsatilgan mamlakatga jo‘natilganligini tasdiqlaydigan, tovarga ilova qilinuvchi hujjatlar.

  
  

O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida bajariladigan (ko‘rsatiladigan) ishlar, xizmatlar eksportida nol stavkasi bo‘yicha soliq solish quyidagi hujjatlar mavjud bo‘lganida qo‘llaniladi: xorijiy shaxslar bilan kontraktlar; ishlar (xizmatlar) sotuvchisi va sotib oluvchisi imzolagan dalolatnomalar, ma'lumotnomalar yoki boshqa hujjatlar; bajarilgan ishlar (xizmatlar)ga xorijiy shaxs haq to‘laganligini tasdiqlaydigan to‘lov hujjatlari.

Bevosita O‘zbekiston Respublikasi aeroportlari va havo makonida xorijiy havo kemalariga xizmat ko‘rsatish, shu jumladan aeronavigatsiya xizmati bo‘yicha ko‘rsatiladigan xizmatlar, agar ularga erkin almashtiriladigan valyutada haq to‘lansa, eksport xizmatlariga tenglashtiriladi va ularga nol stavkasi bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i solinadi.
2) chet el diplomatiya vakolatxonalari va ularga tenglashtirilgan vakolatxonalarning rasmiy foydalanishi uchun, shuningdek mazkur vakolatxonalarning diplomatiya va ma'muriy-texnik xodimlarining, ular bilan birga yashovchi oila a'zolarining, agar ular O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari bo‘lib hisoblanmasalar va respublikada doimiy yashamasalar, chet el tarafi tomonidan o‘zaro muvofiqlik tamoyilining qo‘llanilish sharti bilan shaxsiy foydalanish uchun sotiladigan tovarlar (ishlar, xizmatlar).
3) "bojxona hududida qayta ishlash" bojxona rejimiga joylashtirilgan tovarlarni qayta ishlash bo‘yicha erkin almashtiriladigan valyutaga bajariladigan (ko‘rsatiladigan) ishlar (xizmatlar).
4) O‘zbekiston Respublikasi hududi orqali chet mamlakatlarning yuklarini tashish (tranzit tashishlar) bo‘yicha xizmatlar. Chet mamlakatlar yuklarini tranzit tashishlarga yuklarning tranzitini amalga oshirish uchun xorijiy shaxslar bilan bevosita shartnomalar yoki xalqaro transport bitimlari va bojxona organlarining ko‘rsatilgan tranzit yuklarning amalda olib kelingani va olib chiqib ketilishi haqidagi belgilari mavjud bo‘lganida O‘zbekiston Respublikasi hududi orqali chet mamlakatlar tranzit yuklarining tashilishi va xizmat ko‘rsatishga doir xizmatlar kiradi.
5) suv, issiqlik, gaz ta'minoti bo‘yicha aholiga ko‘rsatiladigan kommunal xizmatlar.
Korxonalar nol darajali stavka bo‘yicha soliqqa tortiladigan mahsulotlarga qo‘shilgan qiymat solig‘ini "0" stavkasi bo‘yicha hisoblaydilar va ishlab chiqarishda ishlatiladigan moddiy resurslar bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i summasini hisobga olish uchun qabul qiladilar. Qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi belgilangan stavkalar asosida quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
Sqqs = Say x S / 100; (1),
bunda: Sqqs - iste'molchilardan undiriladigan soliq summasi;
Say - soliqqa tortiladigan aylanma;
S - qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkasi.
Tovarlar (ishlar, xizmatlar) qo‘shilgan qiymat solig‘ini o‘z ichiga olgan narxlar va tariflar bo‘yicha sotilganida - soliq quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
Sqqs = Tq x S / (S + 100); (2),
bunda: Tq - qo‘shilgan qiymat solig‘i ham hisobga olingan tovarlar (ishlar, xizmatlar) qiymati.
Soliq qonunchiligida ko‘rsatilgan qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod qilingan yoki qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod qilingan tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni sotadigan korxonalar erkin (shartnomaviy) narx va tarifga qo‘shilgan qiymat solig‘i summasini qo‘shmaydilar. Shunga o‘xshash tartib amaldagi qonunchilikka muvofiq soliq solishning alohida tartibi ko‘zda tutilgan yuridik shaxslarga nisbatan ham qo‘llaniladi.
O‘zbekiston Respublikasi hududiga import qilinadigan tovarlar bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘ini hisoblab chiqarish uchun asos bojxona qonunlariga muvofiq belgilanadigan bojxona qiymati hisoblanadi.
Tovarlar importi bo‘yicha soliq solinadigan oborot hajmiga bojxona qiymati bilan bir qatorda bojxona boji summasi va aksiz solig‘i summasi (aksiz to‘lanadigan tovarlar bo‘yicha) kiritiladi.
Import qilinadigan tovarlar bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i quyidagi formula bo‘yicha hisoblab chiqariladi:
Sqqs = (Sb+Bb+As) x S/100,
bu yerda: S qqs - qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi;
Sb - import qilinadigan tovarning bojxona qiymati;
Bb - bojxona boji summasi;
As - aksiz to‘lanadigan tovarlar bo‘yicha aksiz solig‘i summasi;
S - qo‘shilgan qiymat solig‘ining foizlardagi stavkasi.
Import qilinadigan ishlar, xizmatlar bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i ishlar, xizmatlar bajarilganligi dalilini tasdiqlovchi hujjatlar (dalolatnoma, ma'lumotnoma yoki boshqa hujjatlar) asosida quyidagi formula bo‘yicha hisoblab chiqariladi:
Cqqs = S x N/100,
bu yerda: Sqqs - qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi;
S - dalolatnoma, ma'lumotnoma yoki boshqa hujjatlarga ko‘ra tasdiqlanadigan, import qilinadigan ishlar, xizmatlar qiymati;
N - qo‘shilgan qiymat solig‘ining foizlardagi stavkasi.
Realizatsiya qilinadigan joyi O‘zbekiston Respublikasi bojxona hududi bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari tomonidan import qilinadigan ishlar, xizmatlar import qilinadigan ishlar, xizmatlar deb tan olinadi.
Ishlab chiqarish maqsadlarida foydalaniladigan, sotib olinadigan moddiy resurslarga, shuningdek chetdagi tashkilotlar bajaradigan ishlar (xizmatlar)ga qo‘shilgan qiymat solig‘i ishlab chiqarish (muomala) xarajatlariga kiritilmaydi, qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod qilinadigan tovarlar (ishlar, xizmatlar)ning sotilishi bundan mustasnodir.
Byudjetga to‘lanadigan qo‘shilgan qiymat solig‘i soliq solinadigan aylanmalar bo‘yicha hisoblangan soliq summasi bilan soliq qonunchiligiga muvofiq hisobga kiritiladigan soliq summalari o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi.
Ushbu tartib qo‘shilgan qiymat solig‘ini to‘lovchi hisoblanadigan hamma korxona va tashkilotlarga tatbiq etiladi.
O‘z ehtiyojlari uchun foydalaniladigan asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar hisobda sotib olish qiymati bo‘yicha, to‘langan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi ham qo‘shilgan holda aks ettiriladi.
Hisobga kiritiladigan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi bo‘lib, hisobot davri mobaynida haqiqatda kelib tushgan, shu jumladan, import qilingan tovarlar (ishlar, xizmatlar) uchun nol stavkasi bo‘yicha aylanma bilan birgalikdagi soliq solinadigan aylanma uchun foydalaniladigan olingan hisobvaraq-fakturalar bo‘yicha to‘lanishi lozim bo‘lgan soliq summasi hisoblanadi.
Hisobot davri mobaynida xo‘jalik yurituvchi sub'ektlar shartnomalarining shartlariga ko‘ra xorijiy valyutaga ekvivalentda yozilgan hisobvaraq-fakturalar bo‘yicha kelib tushgan tovarlar (ishlar, xizmatlar) bo‘yicha hisobga kiritiladigan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi bo‘lib O‘zbekiston Respublikasi pul birligida - hisobvaraq-faktura yozilgan sanada O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining kursi bo‘yicha qayta hisoblangan so‘mlardagi soliq summasi hisoblanadi.
Import qilinadigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) bo‘yicha bojxona yuk deklaratsiyasi (BYuD), shuningdek bojxona deklaratsiyasi qiymati (BDQ), bojxona qiymatining tuzatilishi (BKT) (bajarilgan ishlar, ko‘rsatilgan xizmatlar dalolatnomalari) va qo‘shilgan qiymat solig‘ining amalda to‘langanligini tasdiqlovchi to‘lov hujjatlari hisobga olish uchun asos bo‘lib hisoblanadi. Import qilingan tovarlar bo‘yicha hisobga kiritiladigan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi bo‘lib importchi bayonot bergan bojxona qiymatidan kelib chiqib belgilangan tartibga muvofiq hisoblab chiqarilgan, sotish chog‘ida soliq solinadigan aylanma uchun foydalaniladigan soliq summasi hisoblanadi.
Agar qo‘shilgan qiymat solig‘i tovarlarni olib kirish chog‘ida bojxona to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq bojxona baholash usullari tizimini qo‘llash yo‘li bilan aniqlanadigan bojxona qiymatidan kelib chiqib hisoblab chiqarilsa, bojxona rasmiylashtiruvi chog‘ida haqiqatda to‘langan soliq bilan soliq qonunchiligiga muvofiq hisobga kiritiladigan soliq o‘rtasidagi farq import qilingan tovarlarning xarid qiymatiga kiritiladi.
Misol:
Importchi tomonidan olib kirilayotgan tovarga doir bayonot berilgan bojxona qiymati 100 mln. so‘mni tashkil etadi, tovar importi chog‘ida bojxona to‘lovlarini to‘lash uchun hisob-kitobli bojxona qiymatini bojxona organlari 200 mln. so‘m miqdorida belgilagan. Bojxona rasmiylashtiruvi chog‘ida bojxona to‘lovlarining hisoblangan summalari: bojxona boji (30%) - 60 mln so‘m, aksiz (20%) - 40 mln so‘m, QQS (20%) - 60 mln so‘m, (200+60+40) x 20/100).

Hisobga kiritiladigan QQS summasi - 40 mln. so‘m (100 (importchi bayonot bergan bojxona qiymati) + 60 (bojxona boji) + 40 (aksiz) x 20/100). 20 mln. so‘m (60-40) summasidagi farq import qilingan tovarning xarid qiymatiga kiradi.

Import qilish chog‘ida qo‘shilgan qiymat solig‘ini to‘lash bo‘yicha muddatlarning uzaytirilishi yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash taqdim etilgan hollarda (bojxona qonunchiligiga yoki hukumat qaroriga muvofiq) hisobga kiritiladigan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi bo‘lib soliqning haqiqatda to‘langan summasi hisoblanadi.
Eksportga yetkazib beriladigan mahsulot bo‘yicha hisobga kiritiladigan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi bo‘lib tovarlar O‘zbekiston Respublikasi hududidan olib chiqilganligi va tasdiqlovchi hujjatlar mavjudligida, eksportdan valyuta tushumi korxonaning hisobvarag‘iga kelib tushganligi dalili tasdiqlanganda, soliq qonunchiligiga ko‘ra hisoblab chiqarilgan soliq summasi hisoblanadi.
Quyidagilar bo‘yicha soliq summasi hisobga olinmaydi:
a) qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod qilingan, shuningdek qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod qilingan tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqaruvchi korxonalar foydalanadigan sotib olingan tovarlar (ishlar, xizmatlar) bo‘yicha;
b) soliq to‘lovchining tadbirkorlik faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan tovarlar (ishlar, xizmatlar) bo‘yicha;
v) xarid qilingan, hisobda dastlabki qiymati bo‘yicha aks ettiriladigan asosiy vositalar (shu jumladan yetkazib berish va montaj qilish, o‘rnatish, foydalanishga topshirish hamda undan vazifasiga ko‘ra foydalanish uchun aktivni ishlash holatiga keltirish bilan bevosita bog‘langan har qanday boshqa xizmatlar) va o‘z ehtiyojlari uchun foydalaniladigan nomoddiy aktivlar bo‘yicha;
g) korxonaning ustav jamg‘armasiga ulush sifatida kiritilgan tovarlar (ishlar, xizmatlar) va moddiy resurslar bo‘yicha, ular keyinchalik sotilganida, soliqqa tortiladigan va tortilmaydigan aylanmalar bo‘yicha va tadbirkorlik faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan faoliyatda ishlatilishida.
Bunda korxonaning ustav jamg‘armasiga ulush sifatida kiritilgan import qilingan tovarlar (ishlar, xizmatlar) bo‘yicha to‘langan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi ushbu tovarlar (ishlar, xizmatlar) keyinchalik sotilganda yoki soliqqa tortiladigan aylanmalar bo‘yicha ishlatilganda umumiy belgilangan tartibda hisobga olinadi.
Agar xarid qilingan tovarlar (ishlar, xizmatlar) bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi hisobot oyida hisobga kiritilgan bo‘lsa, keyingi davrlarda esa ushbu moddiy resurslar tadbirkorlik faoliyatida va soliq to‘lovchining soliq solinadigan yetkazib berishlari uchun ham foydalanilmagan bo‘lsa, u holda ushbu (keyingi) davrlarda soliq solinadigan aylanma va soliq qonunchiligida ko‘rsatilgan hisobga olish uchun qabul qilingan soliq summalari tuzatilishi amalga oshiriladi.
Ushbu qoida yagona soliq (kichik korxonalar), yagona yer solig‘i, yalpi tushumdan yagona soliq to‘lovchi yuridik shaxslarga ham tatbiq etiladi.
Bunda aytilgan soliqlarni to‘lashga o‘tgunga qadar qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha manfiy saldosi bor, yuqorida aytilgan yuridik shaxslar, qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha oxirgi hisob-kitobda bu summaga tuzatish qiladilar va uni ishlab chiqarish (muomala) xarajatlariga, savdo, ta'minot-sotish va tayerlash korxonalari bo‘yicha xarid qilingan qiymatga hisobdan chiqaradilar.
Korxona qo‘shilgan qiymat solig‘iga tortiladigan va bunday soliqdan ozod qilingan aylanmalarga ega bo‘lganida, qo‘shilgan qiymat solig‘iga tortiladigan yetkazib berishlarga (nol darajali stavka bo‘yicha soliq solish kirgan holda) to‘g‘ri keladigan bunday soliq summasi qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha hisobga olish uchun qabul qilinadi.
Bunday tartibdan istisno tariqasida, kommunal xo‘jalik korxonalari aholiga soliq qonunchiligida ko‘rsatilgan kommunal xizmatlarni ko‘rsatishda foydalanilgan moddiy resurslar uchun yetkazib beruvchilarga to‘langan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasini ishlab chiqarish xarajatlariga kiritmaydi, balki hisobga olish uchun qabul qiladi. Bunda kommunal xizmat ko‘rsatish korxonalari qo‘shilgan qiymat solig‘ini faqat musbat saldo mavjud bo‘lganida, ya'ni ko‘rsatilgan xizmatlar uchun olingan qo‘shilgan qiymat solig‘i tushumlari umuman barcha faoliyatlar bo‘yicha foydalanilgan moddiy resurslar uchun yetkazib beruvchilarga to‘langan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasidan ortiq bo‘lganida to‘laydilar.
Hisobot davrida umuman kommunal xizmatlar (suv, issiqlik, gaz ta'minoti bo‘yicha aholiga ko‘rsatiladigan kommunal xizmatlardan tashqari) ko‘rsatadigan korxonalar bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha manfiy saldo vujudga kelganida, u ushbu hisobot davridagi kommunal xizmatlarni ishlab chiqarish va yetkazib berishga doir xarajatlarga (davr xarajatlariga) kiritiladi.
Suv, issiqlik, gaz ta'minoti bo‘yicha aholiga ko‘rsatiladigan kommunal xizmatlar bo‘yicha nol stavkasining qo‘llanishi natijasida vujudga kelgan manfiy saldo soliq qonunchiligiga muvofiq qoplanadi. Agar bundan oldingi hisobot davri uchun hisobga olingan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasining hisobot davri uchun hisoblangan soliq summasidan ortiq bo‘lgan summasi vujudga kelsa, unda ko‘rsatilgan ortiqcha summa hisobot davridan keyingi davr uchun hisobga olinadi.
Agar umuman korxona bo‘yicha hisobga olinishi lozim bo‘lgan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha nol stavkasini qo‘llagan holda ushbu hisobot davri uchun hisoblangan soliq summasidan ortiq bo‘lganida, unda bunday ortiqcha summa (manfiy saldo) soliq to‘lovchiga uning soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha qarzi bo‘lmagan taqdirda qonunda belgilangan tartibda qaytariladi. Bunda ushbu ortiqcha summa soliq to‘lovchining shaxsiy hisobvarag‘ida ortiqcha to‘lov sifatida emas, balki manfiy saldo sifatida hisobga olinadi. Ortiqcha to‘langan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi, soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha qarzlar mavjud bo‘lmagan taqdirda, bo‘lg‘usi to‘lovlar hisobiga kiritiladi yoki soliq to‘lovchiga yozma arizasi olingan kundan boshlab o‘ttiz kun ichida qaytariladi.
Hisobvaraq-faktura soliq qonunchiligida ko‘rsatilgan tartibga muvofiq hisobga olish uchun qabul qilinadigan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi uchun xizmat qiladigan hujjat hisoblanadi. Qo‘shilgan qiymat solig‘iga tortiladigan va tortilmaydigan tovarlarni sotuvchi, ishlarni bajaruvchi va xizmatlar ko‘rsatuvchi korxonalar, shuningdek qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha imtiyozlarga ega korxonalar ushbu tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni oladigan shaxsga soliq qonunchiligida ko‘rsatilgan shaklga ko‘ra (2-shakl) bajarilgan hisobvaraq-fakturani taqdim etishi shart.