4-Мавзу: Тупрок хосил килувчи омиллар ва уларнинг ахамияти

Yer po`stining kimyoviy tarkibi (Klark bo`yicha, 1888 y.)
Kislorod 46,28 Magniy 2,77
Kremniy 28,02 Kaliy 2,47
Alyuminiy 8,14 Natriy 2,43
Temir 5,58 Titan 0,33
Kalsiy 3,27 Fosfor 0,10


Tuproq eritmasi va reaksiyasi
Tuproqdagi suv – tuproq eritmasi deyiladi. Sug`orish, yaxob berish va yog`in bo`lganda tuproq, ostiga maxsus idish – lizimetr qo`yib bu suv olinadi.
Eritmada tuproq havosidagi gazlar So₂, Q_{2 ,} N₂ boshqalar ham bor.
Anionlar:-^-(NSO₃)-^-(NO₃)-^-(NO₂)-^-(PO₃)-^-Cl (SO₄)- ;
Kationlar: Sa⁺⁺, Mg⁺⁺, N⁺⁺, K⁺⁺, NH₄^++, H⁺⁺, Al₃⁺ ;
Mikroelementlar: mis, rux, qo`rg`oshin, nikel, kobalt kabilar tuproq eritmasida mavjud bo`ladi.
Bulardan tashqari suvda eriydigan organik kislotali birikmalar: fulvokislotalar, organik kislotalar, aminokislotalar, qand, spirt kabilar erigan bo`ladi.
Sho`r tuproqlar eritmasida Na+, Mg++;
Arid sharoitda Sa++;
Mo`tadil nam iqlimda N+;
Ekvatorial, sub ekvtorial, subtropik nam iqlim sharoitida Fl2^+, Al3⁺ ionlar ko`p bo`ladi.
Tuproq eritmasi reaksiyaga ega bo`lib, u kislotali va ishqoriy neytral muhitini hosil qiladi.
Agar tuproq asoslarga to`yinmagan bo`lsa u kislotali muhitga ega bo`ladi. Tuproqning reaksiya muhiti suvli so`rim orqali aniqlanadi va u RN bilan belgilanadi:
RN=7,0 dan past bo`lsa –ishqoriy muhit
RN=7,0 bo`lsa neytral muhit
RN=7,0 dan baland bo`lsa kislotali muhit
Podzollashgan va qizil tuproqlarda RN= 4-6
Qora tuproqlarda – 5,8-7,5
Bo`z tuproqlarda – 7-8
Sho`r tuproqda – 10-11
Shimol tuproqlarida juda kam 3,5
Podzol tuproq – kuchli kislotali, buni ohak neytrallaydi
Sho`rtoq tuproq esa – kuchli ishqoriy muhitga ega bo`lib buni gips neytral holga keltiradi.
Madaniy o`simliklar uchun tuproq eritmasi RN 4-8 o`rtasida bo`lishi qulaydir.
Suli uchun 5-6
Beda uchun 5,8 – 6,4
Nuhat uchun 5,5 – 6,4
Bugdoy uchun 6,6 – 7,8
Lavlagi uchun 7,0 – 7,5
G`o`za uchun 6,8 – 8,5
Tuproqning suvli so`rimi (водная вытяжка). Tuproq tarkibi turli xil tez eriydigan tuzlar mavjud. Suvda eriydigan mineral tuzlarning umumiy foizi 0,3 dan yuqori bo`lsa bunday tuproqlar turli darajada sho`rlangan bo`ladi. Bularni aniqlash uchun suvli so`rim tarkibi aniqlanadi. Kation va anionlar foizi milliekvivalent hisobiga aylantiriladi va qanday sho`rlanganligi va darajasi aniqlanadi.
1 mmli elakchadan o`tgan tuproq analitik tarozi yordamida 50 gramm o`lchab olinadi va uning ustiga 250 ml (5 marta ko`p) distillangan suv quyiladi. Idish 5 minut chayqatiladi. U burma filtr orqali ikkinchi kolbaga suziladi. Suzib olingan eritma suvli so`rim deyiladi.
Undan quyidagicha sifat analizi olinadi:
1. Ishqoriylikni aniqlash;
2. Sulfat kislota tuzlarini aniqlash;
3. Kalsiy va magniy kationlarini aniqlash;
4. Quruq qoldiqni aniqlash.
Tuproq tarkibidagi suvda eriydigan mineral va organik birikmalarning umumiy miqdori quruq qoldiqdir (% yoki gramm aniqlanadi).