4-Мавзу: Тупрок хосил килувчи омиллар ва уларнинг ахамияти

1) Tuproqning issiqlik sig`imi.
1 sm<sup>3</sup> quruq tuproqni 10C qizdirish uchun ketgan issiqlik miqdori – issiqlik sig`imining hajmi deyiladi. (Sr kkal sm³).
2) Tuproqning issiqlik tarqatishi.
Quruq tuproq suv bilan ho`llanganda undan issiqlik ajralib chiqadi.
3) Tuproqning issiqlik o`tkazishi.
Bu issiqlikni joylanishi va bir qavatdan ikkinchi qavatga borishi hamda issiq tomondan sovuq tomonga yo`naltirishi tushuniladi.
Tuproqning issiqlik o`tkazish koeffisienti kalloriya bilan ifodalanadi, ya`ni 1 sm<sup>2</sup> yuzada 1 sm qalinlikdagi tuproqning 10C issiqlik o`tkazish bilan belgilanadi.
Tuproqning issiqlik o`tkazish koeffitsienti o`rtacha 5,8∙10^-3 – 0,9∙10^-3;
Suv uchun 1,24∙10^-3;
Havo uchun 0,36∙10^-3 kkal sm sek/gradga teng.
4. Tuproq harorati.
Tuproq harorati maxsus termometrlar bilan o`lchanadi. Bularning ichida eng qulayi tirsakli termometr (Savinov) tortuvchi simobli termometrdir yani Tortib chiqariluvchi simobli termometr. U har 50 sm oralig`ida 20, 40, 60, 80, 120, 160, 240, 320 smli qilib o`rnatiladi. Bur yordamida chuqurcha qaziladi va o`rnatib kuzatiladi.
Fizik loy miqdori – 0,01 mm (1% bo`lsa) cho`l zonasidagi qizil va sariq tuproqlar tarkibi.
0-5 – sochilma qum (песок рыхлый)
5-10 – yopishqoq qum (песок связной)
10-20 – qumloq (супесь)
20-30 – yengil qumloq (суглинка легкая)
30-45 – o`rtacha qumloq (суглинка средняя)
45-60 – og`ir qumloq (суглинка тяжелая)
60-75 – yengil loy (soz) (глина легкая)
75-85 – o`rtacha loy (soz) (glina srednyaya)
>85 – og`ir loy (soz) (глина тяжелая)
Alevrit – bo`laklangan mineral donalar (kvars, dala shpati, slyuda va boshqalar). Ularning kattaligi 0,01 – 0,1 mm, boshqa muallif: 0,005-0,05 mm. Yirik alevritli 0,05 -0,1 mm;
Mayda alevritli 0,01-0,05.
Alevrolit – sementlashgan alevrit bo`lib, uning 50%dan ko`prog`i 0,01 – 0,1 mm bo`ladi. (Geologik lug`at, 1-jild)
Cho`llar Instituti (Institut pustini):
1,0-0,25 o`rtacha donador qum;
0,25-0,05 mayda donador qum;
0,05-0,01 yirik chang
chang 0,01-0,005 mayda chang fizik loy (glina)
0,005-0,001
< 0,001 – il`
B) Tuproqlar fizikasi (xossalari)