4-Modul: Gidrosfera va uni muhofaza qilish. 4-Mavzu: Girosfera. Tabiatda suvning roli va ahamiyati reja

Oʹzbekiston suv omborlari. 
Oʹzbekistonning eng katta suv omborlari 
(Xajmi 10 million kubdan ortiq boʹlgan suv omborlarimiz) 10.3.1-jadval 
Nomi 
Foydal
ani
shg
a 
to
p
sh
ir
il
gan 
(r
ek
ons
tr
uk
ts
iya 
qi
li
ngan
) 
yi
li
Toʹ
liq 
hajmi,
mil.n m
3
Suv olish manbai 
(Daryolar) 
Toʹgʹon- 
ning maksi 
mal baland 
ligi, m 
Maksimal suv 
chiqarish 
imko niyati, 
m3 /sek 

---

Andijon 
1983 
1900 
Qoradaryo 
121,0 
250,0 
Kattaqoʹrgʹon 
1951 
(1968) 
900 
Zarafshon 
31,2 
140,0 
Tollimarjon 
1988 
1525 
Amudaryo 
35,0 
370,0 
Tuyamoʹyin 
1979 
7800 
Amudaryo 
28,0 
1277,0 
Chorvoq 
1977 
2000 
Chirchiq 
168,0 
1650 
Buhoro viloyatida 
Tudakoʹl 
1977 
800 
Zarafshon 
4,0 
50,0 
Shoʹrkoʹl 
1977 
170 
Zarafshon 
14,5 
35,0 
Quyimozor 
1960 
350 
Zarafshon 
28,1 
46,0 
Jizzax viloyatida 
Jizzax 
1973 
100 
Sangzor 
25,0 
40,0 
Zomin 
1986 
52,0 
Zominsuv 
73,5 
60,0 
Qorovultepa 
1987 
53,0 
Zarafshon 
40,0 
50,0 
Namangan viloyatida 
Varziq 
1989 
18,2 
Gʹovasoy 
39,0 
20,0 
Kosonsoy 
1968 
165,0 
Kosonsoy 
64,0 
50,0 
Chortoq 
1975 
30,0 
Chortoqsoy 
37,0 
50,0 
Eskiyer 
1978 
18,5 
Gʹirvonsoy, 
Namangansoy 
23.0 
10.0 
Samarqand viloyatida 
Oqdaryo 
1989 
131.5 
Oqdaryo 
20,0 
70,0 
Tursunsoy 
1989 
52,1 
Tursunsoy 
40,6 
40,0 
Qorasuv 
1988 
29,0 
Qorasuv 
15,0 
2,7 
Qoratepa 
1981 
24,0 
Qoratepasoy 
36,0 
4,0 
Surxondaryo viloyatida 
Degres 
1962 
12,7 
Xoʹjaikonsoy 
12,8 
5,0 
Janubiy Surxon 
1967 
800,0 
Surxondaryo 
30,0 
150,0 
Oqtepa 
1973 
120,0 
Amudaryo 
14,0 
19,0 
Toʹpalang 
- 
5000 
Amudaryo 
- 
- 
Uchqizil 
1952 
160,0 
Surxondaryo 
11,5 
15,0 
Toshkent viloyatida 
Ohangaron
1989 
260,0 
Ohangaron 
100,0 
480,0 
Toshkent 
1963 
250,0 
Ohangaron 
36,5 
45 
Fargʹona viloyatida 
Karkidon 
1967 
218,4 
Kuvasoy, 
Qoradaryo 
70,0 
50,0 
Qoʹrgʹontepa 
1981 
24,0 
Shohimar- 
don 
45,0 
5,0 
Qashqadaryo viloyatida 
Dehqonobod
1981 
27,2 
Kichik
Oʹradaryo 
36,2 
12,0 
Pachkamar 
1968 
260,0 
Gʹuzor 
70,0 
30,0 
Chimqoʹrgʹon 
1960 
500 
Qashqadaryo 
33,0 
350,0 
Qamashi 
1958 
250,0 
Yakka 
bogʹdaryo 
14,9 
5,0 
Hisorak 
1990 
180,0 
Oqdaryo 
138,5 
260,0 

---

Yer sharidagi suvning umumiy xajmi 1400 mln. km ga teng boʹlib, uning atigi 3%ini 
chuchuk suvlar tashkil qiladi. Insoniyat ishlab chiqarishda qishloq xoʹjaligida, katta 
miqdorda suvni isteʹmol qiladi. 
Gidrosferaning ifloslanishi. Chuchuk suv tanqisligi muammosi. Ma`lumki, minglab 
yillar davomida ajdodlarimiz suvni muqaddas bilib, “uni ifloslasang katta gunoh boʹladi” 
–deb uqtirib kelishgan, suvni eʹzozlashgan, undan oqilona foydalanishgan, ariqdagi 
suvlardan bemalol ichimlik suv sifatida foydalanishgan. Suv resurslarini ifloslanishiga 
2 xil omil taʹsir koʹrsatadi: 
Tabiiy omil – Atmosferadagi turli zararli moddalarni yogʹinlar bilan suvga tushishi, 
shamol taʹsirida, sizot suvlari yordamida foydali qazilmalar tarkibidagi zararli 
moddalarning oqar suvlarga qoʹshilishi va hokazolar; 
Sunʹiy omil – sanoat, qishloq va komunal xoʹjalikdan chiqayotgan oqova suvlar, 
aniqroq qilib aytganda, Insonning xoʹjalik faoliyati taʹsirida suvning ifloslanishi. 
Maʹlumki, mana shu (sunʹiy) omil, soʹngi yillarda nafaqat suv balki, barcha tabiat 
komponentlariga oʹzining salbiy taʹsirini koʹrsatmoqda.
Sanoat va qishloq xoʹjaligining rivojlanishi bilan bogʹliq holda, turli kimyoviy 
vositalarning qoʹllanilishi natijasida suvlar ham yaroqsiz holga keldi. Natijada suv va 
suvdan foydalanishni ham davlat tomonidan nazorat qilish nafaqat zarur, balki shart 
boʹlib qolmoqda. Bu esa ichimlik suvlarining ifloslanishi manbalarini aniqlash, ularni 
zararsizlantirishning samarador usullarini ishlab chiqishga alohida e`tibor qaratish 
zarurligini anglatadi va u hozirgi kunning dolzarb muammolaridan biridir.
Oʹzbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qoʹmitasi
hamda BMT Taraqqiyot Dasturining Oʹzbekistondagi vakolatxonasi bilan birgalikda, 
“Ekohaftalik – 2017” tadbiri doirasida “Tabiiy resurslarni barqaror boshqarish – atrof -
muhitni muhofaza qilishning muhim omili” mavzusida taskil qilingan davra suhbatida 
qatnashgan, Oʹzbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat 
qoʹmitasi Atmosfera havosini muhofaza qilish boshqarmasi boshligʹi, Nadejda Dotsen- 
koning aytishicha – hozirgi kunda, Yer sayyorasini qoplagan suvning 97.5 % ini shoʹr, 
2.5 % ini chuchuk suvni tashkil qiladi. Yer yuzi aholisining 2.8 milliardi yaʹni, 40 % i suv 
tanqis boʹlgan hududlarda yashaydi ... .
1
Aholining dunyo miqyosida yildan-yil ortib borishi yangidan-yangi, ilgari 
kuzatilmagan muammolarni yuzaga keltirmoqda. Ana shunday dolzarb muammolardan 
yana biri ichimlik suv masalasidir. Masalaga yuzaki qaraganda sayyoramizda suv behisob 
cheksiz-chegarasizdek boʹlib koʹrinadi.
Suv zahiralarining, jumladan yer usti va yer osti suvlarining keskin taqchilligi va 
ifloslanganligi bitin Dunyo ommasini katta tashvishga solmoqmoqda.. Suv zahiralarining 
kamayib ketishi va havzalardagi suvning sifati tobora yomonlashib borishiga 
mintaqamizda 60-yillardan boshlab yangi yerlarning keng koʹlamda oʹzlashtirilishi, 
sanoat, chorvachilik majmualarining rivojlantirilishi, kollektor zovur tizimlari qurilishi 
hamda urbanizatsiyaning kuchayishi oʹzining salbiy taʹsirini koʹrsatdi.