4 reja kirish asosiy qism

49 
 
STRATEGIK VA TAKTIK REJALASHTIRISH 
Biz imitatsion modellashtirishni real ishlab turgan sistema haqidagi 
ma’lumotlarni model yordamida olish uchun tajribalar o‘tkazish deb ta’riflagan 
edik. Bundan kelib chiqadiki, biz kutilgan natijalarni bera oladigan tajribalarni qay 
tarzda olib borishni rejalashtirishimiz lozim. Tajribalarni rejalashtirishdan biologik 
va fizik, sistemalarni modellashtirish kabi fanlar doirasida keng foydalaniladi. 
Rejalashtirilgan tajribalardan foydalanish ikki maqsadda olib boriladi: 1) ular talab 
qilingan eksperimental tekshirishlar sonini kamaytirishni ta’minlaydi; 2) ular 
tadqiqotchini o‘rgatish aoslari strukturasini belgilab beradi.
Ixtiyoriy eksperimental tadqiqotning (shu jumladan, modellashtirishning xam) 
maqsadi o‘rganilayotgan sistema haqida ko‘proq ma’lumot to‘plashdan iborat 
bo‘ladi. Tajriba qaror qabul qilish uchun asos bo‘la oladigan ma’lumotlarni 
beradigan kuzatish va analiz jarayonini o‘z ichiga oladi. Tajriba rejasi boshlang‘ich 
ma’lumotlarni yig‘ish metodlarini tanlashga imkon beradi.
Eksperimental tadqiqotlarda ikkita tipdagi masalalarni ajratib ko‘rsatish 
mumkin: 1) javob o‘zgaruvchilarini optimallashtiradigan ma’lumotlar yig‘ilmasi;
2) javob o‘zgaruvchilari va sistemadagi nazorat ostiga olingan faktorlar o‘rtasidagi 
o‘zaro aloqalarni izoxlash. Xar ikki masala uchun tajribalarni o‘tkazishning 
ko‘plab rejalari ishlab chiqilgan.
Ta’lim muvafaqqiyatli bo‘lishi uchun ilgari to‘plangan bilimlardan to‘liy 
foydalanish talab qilinadi. U esa tekshirilishi lozim bo‘lgan turli farazlarni ilgari 
surish uchun kerak bo‘ladi. Tajribaning yaxshi rejasi bunday sintez va farazlarni 
ilgari surish uchun kerak bo‘ladigan boshlang‘ich ma’lumotlarni to‘plash 
strategiyasini ishlab chiqishga imkon beradi. Bugungi kunda mavjud bo‘lgan 
tajribalarni rejalashtirish metodlari va analitik metodlar ehtiyojimizni 
qanoatlantira oladi. tajribalarni rejalashtirishga yo‘ldosh bo‘lgan matematik 

---