5 – Leksiya. Absorbciya prosessinin’ teoriyaliq tiykarlari ha’m texnologiуаliq esaрlari

4. Absorbciya bóliminiń texnologiyalıq rejimi
Absorbciya bóliminiń normal jumıs islewin támiynlew ushın texnologiyalıq rejim qatań reglamentke alınǵan. Onıń tiykarǵı normaları tómendegishe:

PGKL-2 den shıqqan suyıqlıqtıń titri, n.ú.	20 dan zıyat emes
AB-2 den shıqqan suyıqlıqta ionlarınıń muǵdarı, n.ú.	88 den kem emes
AB-2 den shıqqan suyıqlıqtıń titri, n.ú.	100-106
Suwıtılǵan ammoniylestirilgen sherebeniń temperaturası, ºC	28-32
XGDS ke kelip túsiwshi gazdiń temperaturası, ºC	68-71
AB-2 ge kelip túsiwshi gazdiń temperaturası, ºC	58-60
PGAB ten shıǵıwshı gazdegi CO2 niń muǵdarı, kól.%	75 ten kem emes

Tazalanǵan sherebeniń sarplanıwı óndiriste NaCl nıń paydalanıw dárejesine (70 % ten kem emes) hám 306-310 g/l átirapında uslap turılıwshı, tazalanǵan sherebedegi NaCl niń koncentraciyasına baylanıslı boladı hám 1 t standart (98 % li) soda ushın 5 m³ ti quraydı.

Sherebeniń bul muǵdarı joqarıda keltirilip ótilgen texnologiyalıq sxemaǵa muwapıq eki juwıwshı úskenege bólistiriledi. PVFL hám PGAB úskenelerinde taza sherebe gazler menen kelip túsiwshi ammiaktiń bazı-bir muǵdarın jutadı. Bul úskenelerdiń rejimindegi imkanı bolǵan ózgerisler, gazlerden ammiaktiń ajıratıp alınıwın sezilerli dárejede tómenlete almaidı. Sonlıqtan tek PGAB úskenesinen shıǵıwshı gazlerdiń quramındaǵı CO₂ muǵdarı reglamentke salınadı (anıq belgilenedi), bul shama absorbciya bólimindegi vakuum astında islewshi úskenelerdiń hám truboprovodlardıń germetikligin anıqlaydı. Úskenelerdiń germetikligi buzılǵanda, olarǵa hawa sorıladı, bul PGAB tan gazdi sorıp alıwshı vacuum – nasoslarǵa túsetuǵın kúshti hám bul gazler menen ammiaktiń alıp ketiliwin asırıp jiberedi. Eger arttırılǵan kúshti vakuum–nasos tarta almasa, onda pútin sistema boylap vakuum buzıladı, bul tek absorbciya bóliminiń emes, al distillyaciya bóliminiń de normal jumısınıń buzılıwına alıp keledi.
PGAB tan shıqqan gaz soda pechleriniń gazi menen aralastırılatuǵın bolǵanlıqtan, absorbciya bóliminde hawa sorılıwı, karbonizaciyaǵa kelip túsiwshi gazdiń quramındaǵı CO₂ niń koncentraciyasın kemeytedi. Bunı boldırmaw ushın reglament PGAB tan keyin gazdiń quramında CO₂ niń muǵdarı 75 % ten kem bolmawın názerde tutadı.
Buǵan erisiw ushın vakuum astında islewshi úskene hám truboprovodlar muqıyatlap tıǵızlanadı hám suyıqlıqtıń PGAB hám PGKL-2 úskenelerinen shıqqan jalındaǵı gidravlikalıq támbi-sifonnıń durıs jumıs islewi baqlawǵa alınadı.
Bul juwıw úskenesine basqalarına qaraǵanda, ádewir úlken kúsh túsedi, óytkeni ammiaktiń kóbisin jutadı. Bunnan shıǵatuǵın eritpe quramına ádette 16-19 n.ú. yamasa 1 t sodaǵa 70-80 kg ammiak boladı. Sonlıqtan reglament PGKL-2 den shıqqan suyıqlıqtıń tuwrı titrin 20 n.ú ten zıyat bolmawın názerde tutadı. Bul normanıń kóteriliwi, karbonizaciya bóliminde rejimniń buzılıwı saldarınan bolıwı múmkin. Karbonizaciya processinde ammiaktiń úrleniwi, usınıń nátiyjesinde PGKL-2 úskenesine kelip túsiwshi, ammiaktiń muǵdarınıń artıwi, distillyaciya bóliminen kelip túsiwshi ammiaktiń usı muǵdarında PGKL-2 arqalı sherebe aǵımın kúsheytiwge májbúrleydi. Solay etip, PGKL-2 úskenesiniń karbonizaciya bólimi menen baylanısı, bazda ammiaktiń artıq ısırap bolıwına yamasa sherebeniń quramındaǵı ammiaktiń muǵdarınıń páseyiwine sebep boladı.
Reglamenttegi úlgi normalar 100-106 n.ú. amoniylestirilgen sherebe alınıwın názerde tutadı. Soda zavodınıń bólimleri muwapıqlastırılǵan jumıs alıp barǵanda ammiaktiń jutılıwı hám kórsetilgen eritpeni alıw ushın tek ǵana ekinshi absorberdegi suyıqlıqtın temperaturası hádden zıyat joqarı bolıwı tosıq bolıwı múmkin. Sonlıqtan ekinshi absorberdiń temperaturalıq rejimi reglamentte qatań túrde sheklengen: suwǵarılıwshı suwıtqıshtan kelip túsiwshi sherebeniń temperaturası 28-32 ºC tan asıp ketpewi tiyis; kelip túsiwshi distillyaciya gaziniń temperaturası 55-60 ºC. Onı bir qansha tómen temperaturalarǵa shekem páseytiw qáwipli, óytkeni bul jaǵdayda kómir ammoniyli duzlar payda bolıwı hám truboprovodlardı tıǵıp taslawı múmkin. Temperaturanı joqarılatıwǵa da bolmaydı, bunın baslı sebebi bul jaǵdayda gazde suw puwlarınıń muǵdarı artıp ketedi, onıń absorberde kondensaciyalanıwı temperaturanıń hádden zıyat kóterilip ketiwine hám sherebeniń suyılıwına alıp keliwi múmkin.
Reglamentlengen rejimge ámel qılınǵanda ammoniylestirilgen sherebeniń temperaturası ekinshi absorberden shıǵa beriste shama menen 65 ºC qa shekem kóteriledi, bul tuwrı titri 100-106 n.ú. bolǵan sherebe alıw ushın ruxsat etiletuǵın temperatura. Úsh barbotajlı tarelkalarǵa iye bolǵan, AB-2 absorberinde, distillyaciya gazi menen kelip túsiwshi ammiaktiń shama menen teń yarımı jutıladı. Ekinshi yarımı birinshi absorberde tolıǵı menen jutıladı. Bul jaǵdayda suyıqlıqtan AB-1 absorberinen shıǵa beristegi temperaturası 65 ºC tan joqarı kóterile almaydı, óytkeni PGKL-2 úskenesinen AB-1 absorberine kelip túsiwshi sherebeniń hám AB-2 absorberinen kelip túsiwshi gazdiń temperaturası, AB-2 absorberine sáykes temperaturalarǵa qaraǵanda tómen boladı.
Solay etip, ekinshi absorber ushın reglament saqlaǵanda birinshi absorberdiń rejimi (muwapıqlastırılǵan jumısında) avtomat tárizde saqlanadı. Eger AB-1 absorberine hálsiz suyıqlıqtıń distillyaciyasınıń gazi kelip túsetuǵın bolsa, onda suwıtqıshtan keyingi onıń temperaturası, reglamentte kórsetilgendey 58-60 ºC boladı, yaǵnıy AB-2 absorberine kelip túsiwshi gazdiń temperaturasınday.
AB-2 absorberinen shıǵıwshı ammoniylestirilgen sherebede NaCl nıń koncentrasiyasın reglament normalastıradı. Ol 88 n.ú. ten kem bolmawı tiyis. Bul san ammoniylestiriw processinde ammiaktıń jutılıwı, suw puwlarınıń kondensaciyalanıwı hám gazler menen alıp keliniwshi tamshılar esabınan sherebeniń kólemi keńeyiwin kórsetedi. Qolaysız jaǵdaylarda ammoniylestirilgen sherebedegi tamshılardan payda bolǵan suw muǵdarı, suw puwları kondensaciyalanǵandaǵiǵa qaraǵanda kem bolmawı múmkin. Eger ekinshi absorber sıpatında ishki suwıtqıshlı úskeneler qollanılsa, ammmoniylestirilgen sherebede ionlarınıń kemeyiwi suwıtqıshlardıń trubkalarında tamshılap turǵan jerdiń barlıǵınan dárek beredi.
Absorbciya úskenelerinde, gaz aǵımınıń baslanǵısh hám aqırǵı basımlarınıń ayırmashılıǵınıń arqasında gaz háreketlenedi. Ornatılǵan tártip boyınsha truboprovodtıń yamasa úskeneniń hár-bir bóliminde belgili bir basım boladı, ol gaz aǵımınıń júriwi boyınsha páseyedi. Hár-bir bólim aralıǵında basım, usı bólimniń qarsılıǵına sáykes keliwshi shamaǵa ózgeredi. Eger usı bólimde basımnıń ózgeriwi normadan zıyat bolsa, bul qanday-da bir nasazlıqtıń bar ekenligin kórsetedi. Máselen truboprovodtıń yamasa úskeneniń tıǵılıwı. Vakuum-nasostıń júkleniwi turaqlı bolǵan jaǵdayda da gaz aǵımınıń óne boyına basım artıwı múmkin, máselen gazdiń temperaturası normadan zıyat ósiwi yamasa gazdiń, PGKL-2 hám AB-1 úskenelerin baylanıstırıwshı sifon arqalı shıǵıwı jaǵdaylarında.
Solay etip, normal rejimdi uslap turıw ushın, absorbciya bóliminiń hár qıylı uchastkalarındaǵı basımdı yaki anıǵıraq aytqanda – vakuumdı qadaǵalap turıw zárúr.
Absorbciya bóliminde 1 t soda ushın shama menen 0,5 t ammiak jutıladı. Usı muǵdardıń 80 % ten kóbiregi distillyaciya gazleri menen kelip túsedi. Bunnan kelip shıǵıp bólim xızmetkerleriniń tiykarǵı wazıypası – quramında 100-106 n.ú. tegi ammiagi bar ammoniylestirilgen sherebeniń sáykes muǵdarın alıwda, distillyaciya bólimi jumısı menen tolıq muwapıqlastırılıwın támiynlew boladı. Bunıń ushın sherebeniń beriliwin distillyaciya bóliminen kelip túsiwshi ammiaktiń sáykes muǵdarın dıqqatlı tártiplestiriw, temperaturalıq rejimdi saqlaw hám sistemada ornatılǵan normalarǵa sáykes vakuumdı uslap turıw talap etiledi. Alınǵan ammoniylestirilgen sherebeniń muǵdarı haqqında, óz-ara baylanısqan absorbciya, distillyaciya hám karbonizaciya bólimleriniń jumısıniń muwapıqlastırılıwı haqqında ammoniylestirilgen sherebeniń jıynalıw ıdısındaǵı suyıqlıqtıń qáddi boyınsha pikir aytıwımız múmkin. Sherebe bul jerge AB-2 absorberinen shıǵıp, suwǵarılıwshı suwıtqısh arqalı ótip keledi hám ol jerden karbonizaciya bólimine beriledi.
Muwapıqlastırılǵan normal jumıs shárayatında ammoniylestirilgen sherebe-niń kirisi hám shıǵısı teń bolıwı tiyis, sáykes túrde ıdıstaǵı suyıqlıqtıń qáddi ózgermewi tiyis. Suyıqlıq qáddiniń páseyiwi karbonizaciya bóliminde júktiń artqanınan dárek beredi. Bul jaǵdayda ammoniylestirilgen sherebeniń kemisligin saplastırıw ushın distillyaciya bóliminiń júklemesi hám sáykes túrde tazalanǵan sherebeniń kelip túsiwi arttırıladı. Ídıstaǵı ammoniylestirilgen sherebeniń qáddi joqarılap ketkende kerisinshe is tutıladı.
Texnologiyalıq rejim normaların saqlaw ushın hár bir úskeneniń jumısın sistemalı túrde baqlap barıw hám reglamenttiń múmkin bolǵan buzılıwınıń sebebin anıqlaw hám onı saplastırıw jeńil bolıwı ushın úskenelerdi qadaǵalaw zárúr. Óndiristi qadaǵalaw cex laboratoriyası hám apparatchik tárepinen ámelge asırıladı.
Tómende mısal retinde eki basqıshlı absorbciya hám suyıqlıqtı suwǵarılıwshı suwıtqıshlarda suwıtıw sxeması menen islewshi zavod ushın, qadaǵalaw ólshemleriniń maǵlıwmatları keltirilgen.