5 a 110301-Kimyo o’qitish metodikasi

 
2.1.Korroziyaning ayrim xillari 
Karbonil korroziya. Metall bilan uglerod oksidning uzaro ta’siri
natijasida karbonil korroziya vujudga keladi, masalan, yuqori xarorat va
bosimda spirtlar olish jarayonida; 
M+nCO R M(CO) n 
Karbonillar past xaroratlarda qaynaydigan suyuqlik bulganligi uchun 
metal va uglerod oksidlari bug’lariga ajraladi . Temir pentakarbonili Fe 
(CO)
5
xajmi dissosiasiya natijasida keskin oshadi va sirtlarda karbonil
korroziyalari vujudga keltiradi . 

---

Xlorli va vodorodli muhitda korroziya . Metallning Cl 
2
va HCl.bilan
reaksiyalari
Ekzotermik tavsifda bulganligi uchun metal sirti yonish mumkin . 
Bunday reaksiyalar alyumeniyda (1600 C), temirda (3000 C) misda 
(3000C) sodir buladi va korroziya juda tezlashadi . Bi muhitlarda nikel 
va uning qotishmalari hamda xromnikeli austenit pulatlar qullaniladi.
Suyuq metal mihitda korroziya . Bu jarayon asosiy ishqoriy metallar 
eriganda (Li, Na, K ) va og’ir metallarda (Pb, Bi, Mg) sodir buladi . Bu 
korroziya turi murakkab xolatda kechadi. 
Uz-uzini tekshirish uchun savollar. 
1. Kislorodli muhitlarda deganda nimani tushunasiz .
2. Xajmiy koeffisent uzgarishiga qarab qanday oksid qatlamlar xosil 
buladi.
3. Tabiiy sharoitda xosil bulgan oksidlar qanday xossaga ega . 
4. Temir va kislorodning qanday oraliq faza turlarini bilasiz . 
5. Gazli mihitlarda korroziyadan qanday himoya qilish usullaruni bilasiz.
6. Issiqbardosh metallar deganda nimani tushunasiz. 
7. Gaz vodorod korroziyasi sodir bulishi sharoitlarini ayting .
8. Vodorod korroziyasidan qanday ximoya qilish mumkin . 
9. Oltingugurt birikmali muhitlarda metallar korroziyasi qanday kechzdi 
. 
10. Gazli mihitlarda korrozoyaning turlarini bilasiz . 
Korroziyaga chidamli rangli metallar.
Mis va uning qotishmalari . Mis yuqori elektr va issiqlik
utkazuvchanligi , yaxshi korroziyabardoshligi kabi xossalarga ega .
Misning normal elektrod potensiali; Cu <-> Cu + jarayon uchun +0,5 
2B, Cu- Cu2+ jarayon uchun +0,35 B bulganligi uchun Cu2 ionlarning 
xosil bulish extimoli katta. Misning 3% li NaCl eritmasida doimiy
potensiali +0,05 B, ln HCl eritmasida +0,15 B. Xona xaroratida quruq 
CL, Fe, Br va l misning korroziyasiga sezilarli ta’sir qilmaydi, namlik 
oshganda ular agressivlashadi. Oltingugurt va uning birikmalari, hamda 
ammiak va uning birikmalari misni kuchli yemiradi .Havoda va suvda mis 
chidamli xisoblanadi . Oksidlovchi muhitlarda (HNO
3
; H2SO
4
) mis tezda
korroziyaga uchraydi (.rangli xiralashadi ). Mis kislorod bilan Cu
2
O 
xosil qiladi , bu esa uning texnologik va korrozion xossalariga salbiy
ta’sir qiladi . Mis asosida muhim sanoat qotishmalari ( latunlar, bronzalar 
va boshqalar qotishmalar ) olinadi . Tarkibida 15%Zn bulgan latun
oltinsimon rangga ega, atmosfera korroziyaga qarshi chidagani uchun
oltin urniga medal va badiiy buyumlar tayyorlash unchun ishlatiladi .

---

Latun tarkibida ruxning 20….30 % bulishi korrozion darz ketishiga olib 
keishi sababli uning tarkibiga kremniy (0,5%) va margane (1% )
qushiladi . Misning qurg’oshin , alyuminiy, kremniy , berilliy , kadmiy,
xrom va boshqa elementlar bilan qotishmalari bronzalar deyiladi .
Bronzalar yuqori kimyoviy bardoshlikka ega . Bronzalar ichida kemniyli
bronza quymalari eng yuqori korroziyabardoshklikka ega.Alyuminy.
Sanoatda ishlatilishi buyicha Fe dan keyin 2 urinda turadi . 
Alyuminiyningnormal eletrod potensiali -1,67B. termodinamik jihatidan 
faol xisoblanadi. Passivlanish qobiliyati natijasida suvda atmosfera
sharoitlari , neytral va kuchsiz kislotali eritmalarda chidamlidir . 
Alyuminiy sirti passiv xolatda Al 
2
O
3
yoki Al
2
O
3
H
2
O dan iborat yupqa
qatlam bilan qoplangan buladi . Alyuminiy gazli mihitlarda erish
xaroratigacha (600 C) turgan buladi. 
Alyuminiy HCl, HClO
4
, H
3
PO
4
ishqorlar, oxak va betonlarda chidamsiz.
Alyuminiy va uning qotishmalari (kimyoviy bbuyoqlar bilan) sanoatda
keng qullaniladi. Texnik alyuminiy korroziyaga chidamli ,
payvandlanuvchan bulganligi har xil quvurla, kabellar, eshiklar idishlar, 
sut uchun sisternalar va boshqa yuklanishlar bulmagankonstruksiyalar 
tayyorlashda ishlatiladi . Alyuminiyning duralyumin, sulyumin kabi quyma
qotishmalari xozirgi paytda keng qullaniladi .
Magniy va uning qotishmalari . Magniy korroziyabardosh metall 
xisoblanadi Uning turg’in potensiali – 2,37 B, 0,5 n HCl eritmasidagi
stasional potensiali -1,45 B . Manfiy elektrokimyoviy potensial bulishiga 
qaramasdan passivlanish qobiliyati yuqori korroziyabardoshligini
belgilaydi. Magniy xromli va vodorod bariy kislotalar ishqorlarda,
atmosfera va distillangan suvda chidamli, kuchlanishlar ta’sirida tezda 
darz yeydi. Magniy kimyoviy faol bulganligi uchun havoda MgO oksid 
qatlamini xosil qiladi . Bu oksid qatlami ximoyalash qobiliyatiga ega 
emas , shuning uchun sirti lak buyoq. surtiladi.. Magniy qotishmalari 
zichligi kam, yuqori solishtirma mustahkamlikga ega va tebranishlarni
yaxshi sundivurchanligi uchun aviasiya va raketa texnikasida keng
qullaniladi, tok manbalari uchun anodlar tayyorlanadi.