5-боб. Ижтимоий-иқтисодий ривожланишни дастурлаш, прогнозлаштириш ва режалаштириш

Ўзбекистон Республикасида 2010-2017йилларда хизмат кўрсатиш соҳасининг асосий кўрсаткичлари динамикаси¹

	2010 й.	2011 й.	2012 й.	2013 й.	2015 й.	2016 й.	2017 й.
I. Хизмат кўрсатиш ҳажми, трлн. сум	26,0	33,7	42,6	53,7	75,4	92,5	116,8
Ўсиш ўтган йилга нисбатан фоизда	116,1	117,2	114,7	114,4	114,0	114,5	108,9
Ўсиш 2009 йилга нисбатанфоизда(қ иёсий нархларда)	116,1	136,1	156,1	178,6	2,3 р.	2,7 р.	2,8 р.
II. Аҳоли жон бошига кўрсатилган хизматлар ҳажми, минг сўм	911,7	1148,7	1429,1	1774,0	2407,6	2905,6	3606,6

Таъкидлаш жоизки, 2013 йилда “2013–2016 йилларда қишлоқ жойларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини жадал ривожлантириш юзасидан қўшимча чора-тадбирлар дастури амалга оширилди.

6. 
   Мамлакатимизда ижтимоий соҳани ривожлантириш, иш жойларини шакллантириш ва аҳоли бандлиги, уй-жойлар қуриш ва аҳоли пунктларини
   

ободонлаштириш, таълим-тарбия жараёнлари ва соғлиқни сақлаш тизимини
бўйича Ҳаракатлар стратегиясини «Фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни кўллаб-қувватлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури”ни амалга ошириш мўлжалланган¹.

Мазкур дастурга мувофиқ иқтисодиётни ривожлантириш ва фаол тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш соҳасида қуйидагиларни амалга ошириш вазифалари белгиланган:

• 
  фаол тадбиркорликни ривожлантириш учун қулай ҳуқуқий, ташкилий шароитлар яратиш, инновацион ғоялар ва технологияларни жорий қилиш;
  
• 
  тадбиркорлик субъектларини ҳимоя қилишнинг ҳуқуқий кафолатларини ва улар фаолиятига ноқонуний аралашишларнинг олдини олиш механизмларини, солиқ ва божхона сиёсатини, банк-молия соҳасини янада такомиллаштириш;
  
• 
  аграр секторни ислоҳ қилиш стратегиясини ишлаб чиқиш;
  
• 
  иқтисодиёт тармоқлари ва соҳаларига имтиёзлар тақдим қилган ҳолда индивидуал имтиёзлар беришдан воз кечиш;
  
• 
  ҳудудларни фаол ривожлантириш.
  

Дастурнинг 4-бўлимида ижтимоий соҳани ривожлантириш соҳасида қуйидагиларни амалга ошириш мўлжалланган:

• 
  ижтимоий ҳимоя қилиш ва фуқаролар соғлиғини сақлашни янада кучайтириш бўйича комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш;
  
• 
  ижтимоий дорихоналарнинг ривожланган тармоғини яратиш;
  
• 
  аҳоли бандлиги ва фуқароларнинг реал даромадларини ошириш;
  
• 
  “истеъмол саватчаси”ни аниқлаш;
  
• 
  ижтимоий уй-жойлар қурилишини кенгайтириш;
  
• 
  аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламини ва ногиронлиги бўлган шахсларни ҳар томонлама манзилли қўллаб-қувватлаш.
  

2018 йилда Давлат дастури тадбирларини амалга оширишнинг жами харажатлари:

11 239,2 млрд. сўм ва 1 284,9 млн. АҚШ долл., шундан:
сўмда АҚШ долларида

янада ислоҳ этиш ва такомиллаштириш бўйича дастурлар амалга
Давлат бюджети ва Давлат мақсадли жамғармалари маблағлари
5 348,9 млрд
.
102,4 млн.

оширилмоқда.

7. 
   2018 йилда давлат дастурида “2017 — 2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши
   

Ижрочилар ва хайрия ташкилотлари маблағлари 1 560,1 —
млрд.

¹ Развитие сферы услуг//stat.uz; Социально-экономическое положение Республики
¹ Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2017 — 2021 йилларда ўзбекистон
республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича ҳаракатлар стратегиясини
«фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-қувватлаш йили»да амалга

Тижорат банклари кредитлари 441,9 млрд. —
Ўзбекистонда биринчи босқичда — узоқ муддатли (10-15 йилга

Халқаро ташкилотлар, молия институтлари маблағлари ва беғараз ёрдам
3 888,3
млрд.
1 182,5 млн.
мўлжалланган) тармоқ, ҳудудий ва мақсадли ривожланиш концепцияларини ишлаб чиқиш ҳамда тасдиқлаш, иккинчи босқичда — тармоқ, ҳудудий ва

8. 
   Ҳудудларнинг ижтимоий ривожланишини тартибга солиш. Ижтимоий соҳани тартибга солишда республика, ҳудудий ва маҳаллий бошқариш даражалари мавжуд бўлади. Ҳудудларнинг ижтимоий ривожланишини давлат томонидан тартибга солиш территориал дастурлар орқали амалга оширилади.
   

Ўзбекистонда қабул қилинган дастурларни амалга ошириш ва ҳудудларнинг ривожланишини тартибга солиш механизмини такомиллаштириш учун қуйидагиларни амалга ошириш мақсадга мувофиқдир:

• 
  ҳудудларни ривожлантириш бўйича республика ва ҳудудий дастурларни танлаш ва уларни амалга оширишни асослаш ҳамда навбатга қўйиш тизимини шакллантириш;
  
• 
  республика ва ҳудудий дастурларни амалга ошириш механизмини такомиллаштириш, бунинг учун маҳаллий ҳокимликлар ва тегишли вазирликларнинг масъулиятини ошириш;
  
• 
  иқтисодиёт тармоқларини ривожлантириш бўйича давлат дастурларининг ҳудудий жихатларини кучайтириш;
  
• 
  тармоқ дастурларининг ҳудудий жихатлари мониторингини ташкил этиш;
  
• 
  ҳудудлар ва тармоқ имкониятлари, захираларини чуқур ўрганиш ва ҳисобга олиш асосида прогноз кўрсаткичларини ишлаб чиқиш ҳамда тасдиқлаш;
  
• 
  дастурларни амалга ошириш устидан қатъий назоратни кучайтириш, назорат тизимини яратиш.
  

Молиявий жихатдан қўллаб-қувватлаш учун ҳудудни танлашда ҳудуддаги муаммоли ҳолатларни чуқур ўрганиш лозим бўлади. Ҳукумат томонидан ҳудудларни ташкилий-ахборот, ташқи иқтисодий фаолият, хорижий кредитлар, грантлар олиш, хорижий инвестицияларни жалб қилиш, халқаро дастурлар ва техник кўмаклар лойиҳаларида иштирок этишида ёрдам бериш ва қўллаб-қувватлаш керак бўлади.аҳаллий бюджетларни баланслаштириш умумдавлат солиқлардан ажратмалар нормативларини ва берилган дотацияларни тартибга солиш орқали амалга оширилади.
Республика ҳукумати томонидан маҳаллий ҳокимият органлари ва ўзини ўзи
мақсадли лойиҳалар портфелларини тузиш, учинчи босқичда — ривожланиш давлат дастурларини шакллантиришни назарда тутувчи Ўзбекистон Республикасининг ривожланиш давлат дастурларини шакллантиришнинг мутлақо янги тартиби тасдиқланди.

Асосий тушунча ва атамалар

Иқтисодий дастур, иқтисодиётни дастурлаш, прогноз, прогнозлаштириш, режа, режалаштириш, режа турлари, дастурлашнинг иқтисодиётни тартибга солишдаги роли, директив режалаштириш, индикатив режалаштириш, минтақавий сиёсат, минтақа (ҳудуд)ни ижтимоий-иқтисодий ривожланишини дастурлаш,тармоқ дастурлари.

Мустаҳкамлаш учун савол ва топшириқлар

1. 
   Иқтисодий дастур нима?
   
2. 
   Иқтисодий дастурлаш усуллари нималардан иборат?
   
3. 
   Прогноз нима?
   
4. 
   Прогнозлаштириш нима ва у қандай амалга оширилади?
   
5. 
   Режалаштириш нима ва унинг қандай турларини биласиз?
   
6. 
   Режалаштириш қандай амалга оширилади?
   
7. 
   Иқтисодиётни дастурлаш, прогнозлаштириш, режалаштириш уни давлат томонидан тартибга солишда қандай рол ўйнайди?
   
8. 
   Иқтисодий дастурлар нима учун керак ва улар қандай мақсадларга хизмат қилади?
   
9. 
   Ижтимоий-иқтисодий ривожланиш дастурлари қандай тузилади?
   
10. 
    Тармоқ ва ҳудудий ривожланиш давлат томонидан қандай тартибга солинади?
    

92

93