5 bob. Zilzilabardosh zaminlar va ularni loyihalash 15. Umumiy ma’lumotlar

15.6 Zaminlarning zilzila jarayonida yuk ko‘tarish
qobiliyati
Ma’lumki, zilzila vaqtida grunt tuzilmasining buzilishi zilzila kuchining miqdori a_s gruntning muvozanat tezlanish _m dan yuqori bo‘lgandagina yuz beradi, ya’ni:
_{ } (15.19)
Aks holda har qanday grunt o‘z muvozanat holatini saqlab elastik tebranma harakatda bo‘ladi.
Shuning uchun har qanday qurilish maydonidagi gruntning zilzila ta’sirida o‘z mustahkamlik ko‘rsatkichlarini o‘zgartirishi, yoki aksincha holatini bilish uchun yuqoridagi shartni sinab ko‘rish lozim.
Agar zilzila ta’sirida gruntning mustahkamligi kamaysa, u holda zaminning yangi holatdagi yuk ko‘tarish qobiliyatini aniqlash zarur bo‘ladi.
Shy maqsadda Rasulov H.Z. tomonidan ishlab chiqilgan usul zilzila jarayonida gruntning mustahkamlik ko‘rsatkichlarini o‘zgarishini nazarda tutib zaminning yuk ko‘tarish qobiliyatini aniqlashga yo‘naltirilgan.
Tebranma harakatdagi zamin qancha yuk ko‘tara olishini aniqlash uchun teng ta’sir etuvchi p_o yuk ostidagi H chuqurlikda joylashgan tasmasimon poydevorni qarab chiqamiz.
Mazkur holda ta’sir etayotgan kuchdan zaminning istalgan nuqtasida hosil bo‘luvchi bosh zo‘riqishlar quyidagicha aniqlanadi.
_{ 
 } (15.20)
bunda a - ko‘rinish burchagi.
Zaminning yuqori muvozanat holatini bosh zo’riqishlar orqali ifodalasak:
_{ } (15.21)
(15.20) ifodaga ₁ va ₂ larning qiymatlarini qo‘yib, undan z ni topamiz:
_{ } . (15.22)
Ushbu ifodadan yuqori muvozanat holatidagi gruntlar chuqurligini aniqlash mumkin bo‘ladi. Agar = 0 ekanligini hisobga olsak, ya’ni
_{ } (15.23)
va

a = _{ } (15.24)
Ko‘rinish burchagi a ning yuqori muvozanat holatga moc keluvchi miqdorini (15.22) ifodaga qo‘ysak, u holda gruntlar mexanikasiniig quyidagi ma’lum ifodasi kelib chiqadi:
_{ } (15.25)
Bu ifoda p_o miqdorli yuk ta’sirida zaminning yuqori muvozanat holatida bo‘lgan qisminiig chuqurligini ko‘rsatadi. Undan gruntning yuqori muvozanat chuqurligi inshootdan tushayotgan yukning og‘irligiga bog‘liq degan hulosa kelib chiqadi.
Ammo bu holat, yuqorida ta’kidlaganimizdek, a_c < a_m shartiga xos bo‘lib, aks holda gruntning mustahkamlik ko‘rsatkichlarini o‘zgarishini hisobga olishga to‘g‘ri keladi. Bunda z_max faqat p_o ning muvozanat qiymatiga bog‘liq bo‘lmay, balki uning inersiya holatidagi miqdoriga, bog‘lanish kuchining o‘zgarishi c_w(t) ga, poydevor chuqurligining muallaq holati h_z(t) ga va umuman olganda tebranma harakat vaqtiga bog‘liq bo‘lib qoladi. Demak,
_{ } (15.26)
Mazkur ifodada zilzila jarayonida tebranayotgan gruntning yuqori muvozanat holati nazarda tutilsa, yani z_c = 0 deb qabul qilinsa, zaminning yuk ko‘tara olish qobiliyatini quyidagicha ifodalash mumkin:
_{ } (15..27)

bunda .H - xandaqdan qazib olingan gruntning og‘irligi.

(15.27) ifoda zilzila jarayonida inshoot zaminining yuk ko‘tarish qobiliyati bog‘lanish kuchining kamayishidan tashqari, poydevor tag yuzasidan yuqoridagi gruntning muallaq holatga o‘tishiga ham bog‘liqligini ko‘rsatadi. Agar
_{ } (15.28)
ekanligini hisobga olsak, h_z(t) va c_w(t) larning (15.15) va (15.17) ifodalarda keltirilgan qiymatlarini nazarda tutib, (15.27) ni quyidagicha yozish mumkin:
_{ } (15.29)

yoki

  (15.30)
bunda
_{ } (15.31)

15.8- rasmda M, M_h, M_c koeffitsiyentlarning gruntning ishqalaiish burchagiga bog‘liqligiga oid chizma keltirilgan.