5-Lektsiya: Tuxımgershilikti` qa’niygelestiriw ha’m onı sanaat tiykarında sho’lkemlestiriw. Joba

TUQЫMGERSHILIK LINIYASЫ dep mәmleket rejesine muo‘apыq barlыq egin maydanlarыn bir yamasa bir qansha eginlerdiӊ joqarы sapalы tuqыmlыqlarы menen tәmiynlep turatug‘ыn, bir – biri menen өz – ara baylanыsqan islep shыg‘arыo‘ tarmaqlarыnыӊ jыyыndыsыna aytыladы. Bul liniyada tuqыmlardыӊ sortlыg‘ы hәm egis sapasы үstinen baqlao‘ tәmiynlenedi, tuqыm tayarlao‘ hәm xojalыqlardы tuqыmlar menen tәmiynleo‘ onыӊ o‘azыypasы esaplanadы.
TUQЫMGERSHILIK SXEMASЫ dep turaqlы tәrtipte taӊlao‘ hәm kөbeyitio‘ menen sorttы jaӊalap turыo‘da (tuqыmdы qayta kөbeyitip turыo‘g‘a) qaratыlg‘an өz – ara baylanыsqan nәlzarlar hәm tuqыmlыq eginzarlarыnыӊ jыyыndыsыna aytыladы. Bir tuqыmshыlыq liniyasыnda bul jumыs tүrli tәrtipte alыp barыlыo‘ы mүmkin.
Tuqыmshыlыq liniyasы sortlыq tuqыmlar jetistirio‘di payda etio‘ menen shug‘ыllansa, tuqыmshыlыq sxemasы sortlыq hәm zүrәәtlik sapalarы joqarы bolg‘an tuqыmlar jetistirio‘di tәmiynleytug‘ыn jollar hәm usыllardы belgileydi. Sortlыq tuqыmlardы jetistirio‘ bir qansha faktorlardы esapqa alg‘an halda, sonday – aq eginniӊ biologik qәsiyetleri, egin maydanы, egio‘ normasы, zүrәәtligi hәm basqalar, yag‘nыy shөlkemlestirio‘ – texnikalыq sharayatlar hәm esapqa alыng‘an halda islep shыg‘ыladы.
G‘AO‘ASHANЫӉ TUQЫMGERSHILIK LINIYASЫ. 2012 jыldag‘ы Mәmleket reestrine g‘ao‘ashanыӊ 2 (jiӊishke talalы hәm orta talalы) tүrlerine tiyisli 21 sortlarы rayonlastыrыlg‘an hәm olardыӊ hәr biri boyыnsha arnao‘lы elita hәm tuqыmgershilik xojalыqlarы shөlkemlestiredi. Hәzirde әmel qыlыnыp atыrg‘an tuqыmgershili liniyasыna kөre juo‘maqlastыrыlg‘an sortlar tuqыmgershiligi tөmendegi tәrtipte әmelge asыrыladы:

• 
  elita xojalыqlarы elita hәm I reproduksiya tuqыmlarыn jetistiredi. Bunыӊ ushыn aldыnnan kөbeyitirio‘ xojalыqlarыnan alыng‘an elita xojalыqlarыnda egiledi hәm olardan alыng‘an tuqыmlar I -reproduksiya esaplanadы.
  
• 
  tuqыmgershilik xojalыqlarы II, III – reproduksiya tuqыmlarыn jetistiriledi. Bunыӊ ushыn olar I -reproduksiya tuqыmlardы egip II hәm III -reproduksiyalar tuqыmыn aladы. IV-reproduksiya tuqыmlarы xojalыqlarыnda ulыo‘ma maydanlarg‘a egiledi hәm onnan alыng‘an tuqыmlar paxta zavotlarыna may alыo‘ ushыn tapsыrыladы.
  

Usы tәrizde ulыo‘ma maydanlarda IV reproduksiyag‘a shekem bolg‘an tuqыmlar egiledi. Sonday qыlыp, g‘ao‘asha tuqыmgershiliginde 5 jыllыq liniya qollanыladы hәm ayrыm jag‘daylardag‘ana IV - reproduksiya tuqыmlarыnan egio‘ ushыn paydalanыo‘g‘a ruxsat beriledi (dөl yamasa sel urыp ketse, suo‘ыq ursa hәm. t.b).